Trendio
Active member
EROL OYTUN ERCAN
Salgının ve iklim değişikliğinin iktisattaki dönüştürücü tesirlerini pahalandıran Financial Times İktisat Başyazarı Martin Wolf, gayri safi yurtiçi hasılaya ek olarak diğer göstergelerin de eklenmesi, karbon salınımının fiyatlanması ve regülasyonların oluşturulması gerektiğini söylemiş oldu.
Gelecekte de piyasaların kıymetli bir rol oynayacağını belirten Wolf, “Üretimi organize etmek için şu anlık daha güzel bir yol bilmiyoruz. Bundan dolayı GSYH’nin ileride diğer bir gösterge ile değiştirileceğini sanmıyorum lakin en azından iki adet daha göstergeyi bunun yanına eklemeliyiz” dedi.
Bunlardan birinin memnunluk ötekininse etraf maliyeti olması gerektiğini lisana getiren Wolf, “Eğer her şeyinizi yalnızca tek bir bileşik göstergeye bağladığınız vakit o göstergenin açıklayıcılığını kaybettiğini düşünüyorum. Bu yüzden olayları daha düzgün anlayabilmemiz için birden çok gösterge kullanmamız gerektiğini düşünüyorum” dedi.
Artan korumacılık, global tedarik zincirindeki değişim ve Batı ittifakının Çin’e karşı siyasetlerini pahalandıran Wolf, tedarik zincirindeki ayrışmanın sonlarına ulaşılmasıyla global ticaretin gelecek senelerda azalacağını düşünüyor.
“Ülkeler tedarik zincirlerini bir daha sonları içerisine taşımaya başlayacaklar”
“Ülkeler tedarik zincirlerinin kimileri bir daha sonları içerisine taşımaya başlayacaklar. Bunu yapmalarının niçiniyse kısmen güvenlik kaygıları, kısmen de Çin ya da öbür gelişmekte olan ülkelerin sahip olduğu üretim maliyeti avantajının azalması” diyen Wolf, üretimin Türkiye, Meksika, Bangladeş, Vietnam ve Tayvan üzere biroldukca öteki ülkeye dağılacağını zira Çin’in yerini alabilecek tek bir ülkenin bulunmadığını söylüyor.
Tedarik zincirinin ayrışmasıyla ilgili tüm fırsatların şu ana kadar kullanıldığını ve üretimin ayrışabileceği kadar ayrıştığını belirten Wolf, önümüzdeki on ya da yirmi yıl içerisinde tedarik zincirindeki ayrışmanın bilakis döneceğini söylemiş oldu.
Global üretimin ülkelerin içine geri dönmesiyle birlikte global GSYH’deki büyümenin de yavaşlayacağını vurgulayan Wolf, “Fakat bunu en azından kısmen dengeleyebilecek bir faktör var. Şu ana kadar mal ya da somut mamüllerin ticaretinden bahsediyorduk fakat bunun yanında soyut mamüllerin de ticareti var. Fikirlerin ya da hizmetlerin ticareti. Biroldukça hizmet ise internet üzerinden gerçekleştirilebiliyor” dedi.
“Eğer yeşil dönüşüm gerçekleşirse dünyayı bir daha şekillendirecek”
Avrupa ve ABD’de yaşanacak yeşil toparlanma bu ülkelerdeki ekonomik sistemi ve alışkanlıkları nasıl değiştirir? bu biçimde bir yeşil dönüşümün yansımalarını gelişmekte olan ülkelerde gorecek miyiz?
Şu an için bir şey bilmiyoruz. Ne olacağı hakkında biroldukça fikrimiz var lakin planların büyük bir kısmı tamamlanmamış durumda ve amaçlara ne vakit ulaşılacağı hala belirsizliğini koruyor. Makul olan şey ise Avrupa’da ve ABD’de önderlerin yeşil dönüşümü bu on yılda başlatmak için önemli bir biçimde tartıştıkları.
Önderler, maksatlar konusunda epey az farkla değişik fikirlere sahip olsalar da önümüzdeki on yıl içerisinde karbon salınımını azaltmak istiyorlar. Olağan ki de başkanlar yapabilecekleri en kolay işlerle buna başlayacaklardır. Başka yandan ise bu fazlaca güç bir bakılırsav zira makul bir tarafta ilerlemek ve fosil yakıtların kullanmasıyşa ilgili belli var iseyımlar üzerine şurası devasa ekonomileri dönüştürmeye çalışıyorsunuz. Bu sahiden hayli fazla efor gerektiren bir nazaranv.
Gelişmiş ülkeler kadar gelişmekte olan ülkeler de bu yeni teknolojilere ayak uyduracak zira ikisinin de tasaları tıpkı.
Önümüzdeki on yılda atılacak en değerli adım güç sisteminin dönüştürülmesi olacak. Elektrik üretimi büyük bir oranda ya da büsbütün yenilenebilir ya da nükleer güç kaynaklarından sağlanacak. Arabalar ve ulaşım sistemlerinin de büyük oranda elektrikli olması gerek.
Bu saydıklarım yapılması gereken şeyler. Katiyen yapılacak mı? Bilmiyoruz lakin yapılması gereken şeyler. Yeni teknolojiler geldiğinde iktisat de buna bakılırsa şekillenecek. Gelişmiş ülkeler kadar gelişmekte olan ülkeler de bu yeni teknolojilere ayak uyduracak zira ikisinin de tasaları tıpkı. Şayet bu yeşil dönüşüm gerçekleşirse dünyayı büsbütün bir daha şekillendirecek.
“Gelişen ülkeler dönüşümü daha yavaş takip etmeliler”
Pekala gelişmekte olan ülkeler bu dönüşümü gerçekleştirmek için gerekli kaynakları bulabilecekler mi?
Gelişmekte olan ülkeler ve gelişen ülkeler temelde birebir soruna sahipler. Bunu göz önüne alırsak, gelişmiş ülkeler Çin hariç gelişmekte olan ülkelerden daha fazla güç tüketiyor. Gelişmiş ülkeler yapabiliyorsa gelişmekte olan ülkeler de bu dönüşümü gerçekleştirebilir.
Birfazlaca gelişmekte olan ülke gelişmiş ülkedekilerden daha fazla yenilenebilir güç kaynağına sahip zira bu ülkeler genelde dünyanın daha sıcak bölgelerinde bulunuyor. Bundan dolayı güneş gücüne sahipler.
Her ülkenin kendine has özellikleri var burada genelleme yapmak gerçek olmaz. En büyük sorun ise yatırım sermayesi bulmak. Zira güç ve ulaşım sistemini değiştirmek istiyorsanız sahiden hayli fazla para harcamanız gerekiyor.
Bana göre, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin karşılacaşacağı en büyük zorluk bu dönüşümü nasıl fonlayacakları olacak. Ülkelerin mahallî sermaye kadar dış sermayeye ve dışarıdan gelecek bir know-how’a da gereksinimleri olacağını düşünüyorum.
Gelişmiş ülkeler ve Çin, bu mevzuda gelişmekte olan ülkelerden daha fazla yatırım yapılabilir kaynağa sahip lakin hem de daha fazla toplumsal muhtaçlığı da tatmin etmek zorundalar. Bana bakılırsa, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin karşılacaşacağı en büyük zorluk bu dönüşümü nasıl fonlayacakları olacak.
Ülkelerin mahallî sermaye kadar dış sermayeye ve dışarıdan gelecek bir know-how’a da gereksinimleri olacağını düşünüyorum. Gelişmekte olan ülkelerin bu dönüşümü gerçekleştirirken karşılacağı zorluklar elbet hayli büyükler lakin kimse gelişmekte olan ülkelerin bu dönüşümü gelişmiş ülkeler kadar süratli gerçekleştirmesini beklemiyor.
Karbon salınımının büyük bir kısmından sorumlu oldukları ve bunu gerçekleştirebilecek kâfi kaynağa sahip oldukları için gelişmiş ülkeler bu dönüşüme öncülük etmeli. Gelişmekte olan ülkeler ise daha yavaş bir tempoyla bu dönüşümü takip etmeliler.
Ancak, gelişmekte olan ülkeler için yeni termik santraller ya da fosil yakıtla çalışan tesisler kurmak mantıklı olmayacaktır. Kurulacak yeni güç santrallerinde mümkün mertebe yenilenebilir güç kaynakları kullanılmalıdır.
“Eğitim fazlaca büyük çıkış yapacak bir sektör”
Gelecek on yılda hangi dalların var olmaya devam edeceğini ya da yok olacağını düşünüyorsunuz?
2030 yılına kadar arabaların yarısının elektrikli olacağını düşünüyorum. Tesla üzere yeni üreticilerin mi yoksa Mercedes, Volkswagen ya da General Motors üzere eski üreticilerin mi bu on yıla daha âlâ ayak uyduracağı nitekim çok kıymetli bir soru.
Olağan ki de her türlü batarya ve pil üreticisi bu süreçte epey uygun performans gösterecek. Pil üretimi ve güç depolamayla ilgili yapılan araştırmalara nazaran, bu kesimlerin gelecekte hayata tutunmaları daha kolay olacak.
Birfazlaca genç insan var ve gelecekleri büsbütün eğitime bağlı. Dünyanın her yerinde geliştirilmiş bir eğitime daha fazla kamusal ya da özel kaynak ayrılacağını düşünüyorum.
Bunların yanında ise koronavirüs salgınından dolayı öbür yapısal değişiklikler de goreceğiz. Ofislerde evvelden geçirdiğimiz kadar hayli vakit geçirmeyeceğiz ve bu da kent merkezlerinin, işlerin ve gayrimenkul piyasasının bir daha şekilleneceği manasına geliyor. Evvelden olduğu kadar iş seyahati yapacağımızı da düşünmüyorum. Seyahat kesimi de bundan dolayı değişecek.
Eğitim kesiminin de ileride epeyce fazla büyüyeceğini söyleyebilirim. Birfazlaca genç insan var ve gelecekleri büsbütün eğitime bağlı. Dünyanın her yerinde geliştirilmiş bir eğitime daha fazla kamusal ya da özel kaynak ayrılacağını düşünüyorum. Bundan dolayı eğitimin önümüzdeki 10 yılda fazlaca büyük çıkış yapacak bir kesim olduğunu söyleyebilirim.
“Dünyada en memnun olan ülkeler sürpriz olmayan bir biçimde en varlıklı ülkeler oluyor”
Şu an iki büyük krizle birden çaba ediyoruz. Bunlardan biri koronavirüs salgını başkasıysa iklim değişikliği. Şu an planlanan ekonomik dönüşüm de göz önüne alındığında sizce eski kapitalist nromları bir kenara koyarak refahı ölçmek için yeni göstergeler aramalı mıyız?
Alışılmış iki farklı şeyden bahsediyorsunuz. Gayri safi yurtiçi hasıla refahı ölçmek için kullanılan bir gösterge tabi bu kapitalist ya da sosyalist bir ülke olup olmamanızla alakalı değişebilir. Sosyalistler net malzeme eserleri hesaplayarak refahı ölçüyorlardı ki bu GSYH’den bile daha berbattı, her şeyi gözardı ediyordu.
Sovyetler Birliği devasa çevresel felaketler yaşadığında bile net malzeme eser hesabı bunu büsbütün göz arkası ediyordu. Bu bahiste ekonomik sistemin dinamikleri içinde bir ayrım yapmak gerektiğini düşünüyorum. Piyasalar iktisatta büyük bir rol oynamaya devam edecek mi? Devlete kıyasla piyasaların rolü gelecekte ne olacak?
Bunlar komplike sorular ancak gelecekte piyasalara değerli bir rol vermeye devam edeceğimiz konusunda çok eminim zira insanların talebini karşılayacak üretimi organize etmek için şu anlık daha güzel bir yol bilmiyoruz. Bundan dolayı GSYH’nin ileride öbür bir gösterge ile değiştirileceğini sanmıyorum ama en azından iki adet daha göstergeyi bunun yanına eklemeliyiz.
GSYH’nin ileride diğer bir gösterge ile değiştirileceğini sanmıyorum ancak en azından iki adet daha göstergeyi bunun yanına eklemeliyiz. Şayet her şeyinizi yalnızca tek bir bileşik göstergeye bağladığınız vakit o göstergenin açıklayıcılığını kaybettiğini düşünüyorum. Bu yüzden olayları daha âlâ anlayabilmemiz için birden çok gösterge kullanmamız gerektiğini düşünüyorum.
Bunlardan birincisi memnunluk olmalı. Dünyada en keyifli olan ülkeler sürpriz olmayan bir biçimde en güçlü ülkeler oluyor. bununla birlikte bu ülkeler daha eşitlikçi oluyorlar. Başka bir gösterge ise etraf maliyeti olmalı. Hareketlerimizden dolayı ziyan goren tabiat sermayesinin azalmasını ya da yok olmasını da göze almalıyız. Bunun da evvel biyosfer ve daha sonrasında iklim olmak üzere iki ana bileşeni var. Biz de ekonomik hareketlerimizden doğan ziyanları göz önünde bulundurmalıyız.
Şayet her şeyinizi yalnızca tek bir bileşik göstergeye bağladığınız vakit o göstergenin açıklayıcılığını kaybettiğini düşünüyorum. Bu yüzden olayları daha âlâ anlayabilmemiz için birden çok gösterge kullanmamız gerektiğini düşünüyorum.
Kimi göstergelerin GSYH’den daha değerli olduğunu söyleyebilirim. Doğal durum yalnızca göstergeler ile alakalı değil çevresel faktörleri de ekonomik çıktılar ile ilgili kararlarda göz önünde bulundurmalıyız. Bana nazaran bunu yapmanın yolu karbon salınımını fiyatlamaktan ve regülasyonlar oluşturmaktan geçiyor.
“Küresel tedarik zinciri Çin’den diğer ülkelere kayacak”
ABD ve Avrupa Çin’i dengelemeye çalışırken global tedarik zinciri birebir vakitte nasıl değişecek sizce?
Bu hakikaten büyüleyici bu soru ancak şu anki evrede bunun nasıl olacağını maalesef ki bilmiyoruz. Birfazlaca ihtimal var fakat bu değişiklik sonucunın bir kısmı firmaların kendisi tarafınca riski azaltmak için alınabilir ya da hükümetler tarafınca alınabilir.
Ülkeler tedarik zincirlerinin kimileri bir daha hudutları içerisine taşımaya başlayacaklar. Bunu yapmalarının niçiniyse kısmen güvenlik telaşları, kısmen de Çin ya da öbür gelişmekte olan ülkelerin sahip olduğu üretim maliyeti avantajının azalması.
Üretim maliyeti avantajının azalmasının da iki sebebi var. Birincisi bu ülkelerde yaşanan fiyat artışları, ikincisiyse robotik alanında geliştirilen teknolojiler ve bu da makineler yardımıyla daha ucuz üretim yapmaya imkan sağlıyor. Bunların ikisi de üretimin bir daha ülke hudutları içerisine dönmesine niye olacak.
Sonlara geri dönecek üretimin büyük kısmının Çin’den olmasını bekliyorum ancak kalan kısım Tayvan, Vietnam, Bangladeş, Türkiye ve Meksika üzere ülkelere kayabilir.
Lakin bunlara karşın global tedarik zincirlerindeki üretimin bir kısmı diğer ülkelere kayacak. Çin nitekim büyük bir ülke ve Çin’in yerini alabilecek tek ülke yok. Hudutlara geri dönecek üretimin büyük kısmının Çin’den olmasını bekliyorum lakin kalan kısım Tayvan, Vietnam, Bangladeş, Türkiye ve Meksika üzere ülkelere kayabilir.
Sonuç olarak tedarik zincirlerinin yer değiştirmesini bekliyorum ancak bu yalnızca tek bir ülkeye değil biroldukça ülkeye dağılacak. Bunun niçini de Çin’in epey büyük olması ve onun yerini alabilecek kadar büyük tek ülke olan Hindistan’ın gerekli altyapı ve siyasetlere sahip olmaması.
“Küresel büyüme yavaşlayacak”
Pekala global ticaretin önümüzdeki senelerda azalmasını bekliyor musunuz?
Bu fazlaca değerli bir soru. Şayet istatistiklere bakarsanız epeyce açıkça görülüyor ki global tedarik zinciri 80’lerden bu yana ayrışarak dünyanın farklı yerlerine dağılıyor. Global ticaretteki artış ve global büyüme finansal krizden bu yana yavaşlarken bu süreçte durmayan tek şey global tedarik zincirindeki ayrışma oldu.
Tedarik zincirinin ayrışmasıyla ilgili tüm fırsatlar kullanıldı ve üretim ayrışabileceği kadar ayrıştı. Asıl soru ise bunun devam edip edemeyeceği. Önümüzdeki on ya da yirmi yıl içerisinde tedarik zincirindeki ayrışma bilakis dönecek. Bu da global üretimin bir kısmının bir daha ülke içerisine dönmesiyle birlikte ticaretin global GSYH’den daha yavaş büyüyeceği manasına geliyor.
İrtibatın, hizmetlerin, fikirlerin globalleşmesinin ileride daha da artmasını bekliyorum. Çok yakında dünyadaki her insanın geniş bant ağa erişebileceğini düşünüyorum.
Ancak bunu en azından kısmen dengeleyebilecek bir faktör var. Şu ana kadar mal ya da somut mamüllerin ticaretinden bahsediyorduk lakin bunun yanında soyut mamüllerin de ticareti var. Fikirlerin ya da hizmetlerin ticareti. Biroldukca hizmet ise internet üzerinden gerçekleştirilebiliyor.
Geçtiğimiz yıl daha uygun anladığımız üzere internet aracılığıyla etkileşime geçme kapasitemiz pek gelişti. Bunu 5 yıl evvel gerçekleştiremezdik. Ben buna sanal globalleşme diyorum. Bağlantının, hizmetlerin, fikirlerin globalleşmesinin ileride daha da artmasını bekliyorum. Çok yakında dünyadaki her insanın geniş bant ağa erişebileceğini düşünüyorum.
Büyük ihtimalle önümüzdeki vakit içinderda insanların, malların ve sermayenin sirkülasyonuyla oluşan gerçek globalleşme düşüşe geçerken insnaların entegrasyonunu kapsayan sanal globalleşme artmaya devam edecek. İnsanlığın entegrasyonu bu mevzuda devam edecek ama tabi ki de milliyetçi hareketlerin de arttığını nazaranceğiz.
Salgının ve iklim değişikliğinin iktisattaki dönüştürücü tesirlerini pahalandıran Financial Times İktisat Başyazarı Martin Wolf, gayri safi yurtiçi hasılaya ek olarak diğer göstergelerin de eklenmesi, karbon salınımının fiyatlanması ve regülasyonların oluşturulması gerektiğini söylemiş oldu.
Gelecekte de piyasaların kıymetli bir rol oynayacağını belirten Wolf, “Üretimi organize etmek için şu anlık daha güzel bir yol bilmiyoruz. Bundan dolayı GSYH’nin ileride diğer bir gösterge ile değiştirileceğini sanmıyorum lakin en azından iki adet daha göstergeyi bunun yanına eklemeliyiz” dedi.
Bunlardan birinin memnunluk ötekininse etraf maliyeti olması gerektiğini lisana getiren Wolf, “Eğer her şeyinizi yalnızca tek bir bileşik göstergeye bağladığınız vakit o göstergenin açıklayıcılığını kaybettiğini düşünüyorum. Bu yüzden olayları daha düzgün anlayabilmemiz için birden çok gösterge kullanmamız gerektiğini düşünüyorum” dedi.
Artan korumacılık, global tedarik zincirindeki değişim ve Batı ittifakının Çin’e karşı siyasetlerini pahalandıran Wolf, tedarik zincirindeki ayrışmanın sonlarına ulaşılmasıyla global ticaretin gelecek senelerda azalacağını düşünüyor.
“Ülkeler tedarik zincirlerini bir daha sonları içerisine taşımaya başlayacaklar”
“Ülkeler tedarik zincirlerinin kimileri bir daha sonları içerisine taşımaya başlayacaklar. Bunu yapmalarının niçiniyse kısmen güvenlik kaygıları, kısmen de Çin ya da öbür gelişmekte olan ülkelerin sahip olduğu üretim maliyeti avantajının azalması” diyen Wolf, üretimin Türkiye, Meksika, Bangladeş, Vietnam ve Tayvan üzere biroldukca öteki ülkeye dağılacağını zira Çin’in yerini alabilecek tek bir ülkenin bulunmadığını söylüyor.
Tedarik zincirinin ayrışmasıyla ilgili tüm fırsatların şu ana kadar kullanıldığını ve üretimin ayrışabileceği kadar ayrıştığını belirten Wolf, önümüzdeki on ya da yirmi yıl içerisinde tedarik zincirindeki ayrışmanın bilakis döneceğini söylemiş oldu.
Global üretimin ülkelerin içine geri dönmesiyle birlikte global GSYH’deki büyümenin de yavaşlayacağını vurgulayan Wolf, “Fakat bunu en azından kısmen dengeleyebilecek bir faktör var. Şu ana kadar mal ya da somut mamüllerin ticaretinden bahsediyorduk fakat bunun yanında soyut mamüllerin de ticareti var. Fikirlerin ya da hizmetlerin ticareti. Biroldukça hizmet ise internet üzerinden gerçekleştirilebiliyor” dedi.
“Eğer yeşil dönüşüm gerçekleşirse dünyayı bir daha şekillendirecek”
Avrupa ve ABD’de yaşanacak yeşil toparlanma bu ülkelerdeki ekonomik sistemi ve alışkanlıkları nasıl değiştirir? bu biçimde bir yeşil dönüşümün yansımalarını gelişmekte olan ülkelerde gorecek miyiz?
Şu an için bir şey bilmiyoruz. Ne olacağı hakkında biroldukça fikrimiz var lakin planların büyük bir kısmı tamamlanmamış durumda ve amaçlara ne vakit ulaşılacağı hala belirsizliğini koruyor. Makul olan şey ise Avrupa’da ve ABD’de önderlerin yeşil dönüşümü bu on yılda başlatmak için önemli bir biçimde tartıştıkları.
Önderler, maksatlar konusunda epey az farkla değişik fikirlere sahip olsalar da önümüzdeki on yıl içerisinde karbon salınımını azaltmak istiyorlar. Olağan ki de başkanlar yapabilecekleri en kolay işlerle buna başlayacaklardır. Başka yandan ise bu fazlaca güç bir bakılırsav zira makul bir tarafta ilerlemek ve fosil yakıtların kullanmasıyşa ilgili belli var iseyımlar üzerine şurası devasa ekonomileri dönüştürmeye çalışıyorsunuz. Bu sahiden hayli fazla efor gerektiren bir nazaranv.
Gelişmiş ülkeler kadar gelişmekte olan ülkeler de bu yeni teknolojilere ayak uyduracak zira ikisinin de tasaları tıpkı.
Önümüzdeki on yılda atılacak en değerli adım güç sisteminin dönüştürülmesi olacak. Elektrik üretimi büyük bir oranda ya da büsbütün yenilenebilir ya da nükleer güç kaynaklarından sağlanacak. Arabalar ve ulaşım sistemlerinin de büyük oranda elektrikli olması gerek.
Bu saydıklarım yapılması gereken şeyler. Katiyen yapılacak mı? Bilmiyoruz lakin yapılması gereken şeyler. Yeni teknolojiler geldiğinde iktisat de buna bakılırsa şekillenecek. Gelişmiş ülkeler kadar gelişmekte olan ülkeler de bu yeni teknolojilere ayak uyduracak zira ikisinin de tasaları tıpkı. Şayet bu yeşil dönüşüm gerçekleşirse dünyayı büsbütün bir daha şekillendirecek.
“Gelişen ülkeler dönüşümü daha yavaş takip etmeliler”
Pekala gelişmekte olan ülkeler bu dönüşümü gerçekleştirmek için gerekli kaynakları bulabilecekler mi?
Gelişmekte olan ülkeler ve gelişen ülkeler temelde birebir soruna sahipler. Bunu göz önüne alırsak, gelişmiş ülkeler Çin hariç gelişmekte olan ülkelerden daha fazla güç tüketiyor. Gelişmiş ülkeler yapabiliyorsa gelişmekte olan ülkeler de bu dönüşümü gerçekleştirebilir.
Birfazlaca gelişmekte olan ülke gelişmiş ülkedekilerden daha fazla yenilenebilir güç kaynağına sahip zira bu ülkeler genelde dünyanın daha sıcak bölgelerinde bulunuyor. Bundan dolayı güneş gücüne sahipler.
Her ülkenin kendine has özellikleri var burada genelleme yapmak gerçek olmaz. En büyük sorun ise yatırım sermayesi bulmak. Zira güç ve ulaşım sistemini değiştirmek istiyorsanız sahiden hayli fazla para harcamanız gerekiyor.
Bana göre, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin karşılacaşacağı en büyük zorluk bu dönüşümü nasıl fonlayacakları olacak. Ülkelerin mahallî sermaye kadar dış sermayeye ve dışarıdan gelecek bir know-how’a da gereksinimleri olacağını düşünüyorum.
Gelişmiş ülkeler ve Çin, bu mevzuda gelişmekte olan ülkelerden daha fazla yatırım yapılabilir kaynağa sahip lakin hem de daha fazla toplumsal muhtaçlığı da tatmin etmek zorundalar. Bana bakılırsa, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin karşılacaşacağı en büyük zorluk bu dönüşümü nasıl fonlayacakları olacak.
Ülkelerin mahallî sermaye kadar dış sermayeye ve dışarıdan gelecek bir know-how’a da gereksinimleri olacağını düşünüyorum. Gelişmekte olan ülkelerin bu dönüşümü gerçekleştirirken karşılacağı zorluklar elbet hayli büyükler lakin kimse gelişmekte olan ülkelerin bu dönüşümü gelişmiş ülkeler kadar süratli gerçekleştirmesini beklemiyor.
Karbon salınımının büyük bir kısmından sorumlu oldukları ve bunu gerçekleştirebilecek kâfi kaynağa sahip oldukları için gelişmiş ülkeler bu dönüşüme öncülük etmeli. Gelişmekte olan ülkeler ise daha yavaş bir tempoyla bu dönüşümü takip etmeliler.
Ancak, gelişmekte olan ülkeler için yeni termik santraller ya da fosil yakıtla çalışan tesisler kurmak mantıklı olmayacaktır. Kurulacak yeni güç santrallerinde mümkün mertebe yenilenebilir güç kaynakları kullanılmalıdır.
“Eğitim fazlaca büyük çıkış yapacak bir sektör”
Gelecek on yılda hangi dalların var olmaya devam edeceğini ya da yok olacağını düşünüyorsunuz?
2030 yılına kadar arabaların yarısının elektrikli olacağını düşünüyorum. Tesla üzere yeni üreticilerin mi yoksa Mercedes, Volkswagen ya da General Motors üzere eski üreticilerin mi bu on yıla daha âlâ ayak uyduracağı nitekim çok kıymetli bir soru.
Olağan ki de her türlü batarya ve pil üreticisi bu süreçte epey uygun performans gösterecek. Pil üretimi ve güç depolamayla ilgili yapılan araştırmalara nazaran, bu kesimlerin gelecekte hayata tutunmaları daha kolay olacak.
Birfazlaca genç insan var ve gelecekleri büsbütün eğitime bağlı. Dünyanın her yerinde geliştirilmiş bir eğitime daha fazla kamusal ya da özel kaynak ayrılacağını düşünüyorum.
Bunların yanında ise koronavirüs salgınından dolayı öbür yapısal değişiklikler de goreceğiz. Ofislerde evvelden geçirdiğimiz kadar hayli vakit geçirmeyeceğiz ve bu da kent merkezlerinin, işlerin ve gayrimenkul piyasasının bir daha şekilleneceği manasına geliyor. Evvelden olduğu kadar iş seyahati yapacağımızı da düşünmüyorum. Seyahat kesimi de bundan dolayı değişecek.
Eğitim kesiminin de ileride epeyce fazla büyüyeceğini söyleyebilirim. Birfazlaca genç insan var ve gelecekleri büsbütün eğitime bağlı. Dünyanın her yerinde geliştirilmiş bir eğitime daha fazla kamusal ya da özel kaynak ayrılacağını düşünüyorum. Bundan dolayı eğitimin önümüzdeki 10 yılda fazlaca büyük çıkış yapacak bir kesim olduğunu söyleyebilirim.
“Dünyada en memnun olan ülkeler sürpriz olmayan bir biçimde en varlıklı ülkeler oluyor”
Şu an iki büyük krizle birden çaba ediyoruz. Bunlardan biri koronavirüs salgını başkasıysa iklim değişikliği. Şu an planlanan ekonomik dönüşüm de göz önüne alındığında sizce eski kapitalist nromları bir kenara koyarak refahı ölçmek için yeni göstergeler aramalı mıyız?
Alışılmış iki farklı şeyden bahsediyorsunuz. Gayri safi yurtiçi hasıla refahı ölçmek için kullanılan bir gösterge tabi bu kapitalist ya da sosyalist bir ülke olup olmamanızla alakalı değişebilir. Sosyalistler net malzeme eserleri hesaplayarak refahı ölçüyorlardı ki bu GSYH’den bile daha berbattı, her şeyi gözardı ediyordu.
Sovyetler Birliği devasa çevresel felaketler yaşadığında bile net malzeme eser hesabı bunu büsbütün göz arkası ediyordu. Bu bahiste ekonomik sistemin dinamikleri içinde bir ayrım yapmak gerektiğini düşünüyorum. Piyasalar iktisatta büyük bir rol oynamaya devam edecek mi? Devlete kıyasla piyasaların rolü gelecekte ne olacak?
Bunlar komplike sorular ancak gelecekte piyasalara değerli bir rol vermeye devam edeceğimiz konusunda çok eminim zira insanların talebini karşılayacak üretimi organize etmek için şu anlık daha güzel bir yol bilmiyoruz. Bundan dolayı GSYH’nin ileride öbür bir gösterge ile değiştirileceğini sanmıyorum ama en azından iki adet daha göstergeyi bunun yanına eklemeliyiz.
GSYH’nin ileride diğer bir gösterge ile değiştirileceğini sanmıyorum ancak en azından iki adet daha göstergeyi bunun yanına eklemeliyiz. Şayet her şeyinizi yalnızca tek bir bileşik göstergeye bağladığınız vakit o göstergenin açıklayıcılığını kaybettiğini düşünüyorum. Bu yüzden olayları daha âlâ anlayabilmemiz için birden çok gösterge kullanmamız gerektiğini düşünüyorum.
Bunlardan birincisi memnunluk olmalı. Dünyada en keyifli olan ülkeler sürpriz olmayan bir biçimde en güçlü ülkeler oluyor. bununla birlikte bu ülkeler daha eşitlikçi oluyorlar. Başka bir gösterge ise etraf maliyeti olmalı. Hareketlerimizden dolayı ziyan goren tabiat sermayesinin azalmasını ya da yok olmasını da göze almalıyız. Bunun da evvel biyosfer ve daha sonrasında iklim olmak üzere iki ana bileşeni var. Biz de ekonomik hareketlerimizden doğan ziyanları göz önünde bulundurmalıyız.
Şayet her şeyinizi yalnızca tek bir bileşik göstergeye bağladığınız vakit o göstergenin açıklayıcılığını kaybettiğini düşünüyorum. Bu yüzden olayları daha âlâ anlayabilmemiz için birden çok gösterge kullanmamız gerektiğini düşünüyorum.
Kimi göstergelerin GSYH’den daha değerli olduğunu söyleyebilirim. Doğal durum yalnızca göstergeler ile alakalı değil çevresel faktörleri de ekonomik çıktılar ile ilgili kararlarda göz önünde bulundurmalıyız. Bana nazaran bunu yapmanın yolu karbon salınımını fiyatlamaktan ve regülasyonlar oluşturmaktan geçiyor.
“Küresel tedarik zinciri Çin’den diğer ülkelere kayacak”
ABD ve Avrupa Çin’i dengelemeye çalışırken global tedarik zinciri birebir vakitte nasıl değişecek sizce?
Bu hakikaten büyüleyici bu soru ancak şu anki evrede bunun nasıl olacağını maalesef ki bilmiyoruz. Birfazlaca ihtimal var fakat bu değişiklik sonucunın bir kısmı firmaların kendisi tarafınca riski azaltmak için alınabilir ya da hükümetler tarafınca alınabilir.
Ülkeler tedarik zincirlerinin kimileri bir daha hudutları içerisine taşımaya başlayacaklar. Bunu yapmalarının niçiniyse kısmen güvenlik telaşları, kısmen de Çin ya da öbür gelişmekte olan ülkelerin sahip olduğu üretim maliyeti avantajının azalması.
Üretim maliyeti avantajının azalmasının da iki sebebi var. Birincisi bu ülkelerde yaşanan fiyat artışları, ikincisiyse robotik alanında geliştirilen teknolojiler ve bu da makineler yardımıyla daha ucuz üretim yapmaya imkan sağlıyor. Bunların ikisi de üretimin bir daha ülke hudutları içerisine dönmesine niye olacak.
Sonlara geri dönecek üretimin büyük kısmının Çin’den olmasını bekliyorum ancak kalan kısım Tayvan, Vietnam, Bangladeş, Türkiye ve Meksika üzere ülkelere kayabilir.
Lakin bunlara karşın global tedarik zincirlerindeki üretimin bir kısmı diğer ülkelere kayacak. Çin nitekim büyük bir ülke ve Çin’in yerini alabilecek tek ülke yok. Hudutlara geri dönecek üretimin büyük kısmının Çin’den olmasını bekliyorum lakin kalan kısım Tayvan, Vietnam, Bangladeş, Türkiye ve Meksika üzere ülkelere kayabilir.
Sonuç olarak tedarik zincirlerinin yer değiştirmesini bekliyorum ancak bu yalnızca tek bir ülkeye değil biroldukça ülkeye dağılacak. Bunun niçini de Çin’in epey büyük olması ve onun yerini alabilecek kadar büyük tek ülke olan Hindistan’ın gerekli altyapı ve siyasetlere sahip olmaması.
“Küresel büyüme yavaşlayacak”
Pekala global ticaretin önümüzdeki senelerda azalmasını bekliyor musunuz?
Bu fazlaca değerli bir soru. Şayet istatistiklere bakarsanız epeyce açıkça görülüyor ki global tedarik zinciri 80’lerden bu yana ayrışarak dünyanın farklı yerlerine dağılıyor. Global ticaretteki artış ve global büyüme finansal krizden bu yana yavaşlarken bu süreçte durmayan tek şey global tedarik zincirindeki ayrışma oldu.
Tedarik zincirinin ayrışmasıyla ilgili tüm fırsatlar kullanıldı ve üretim ayrışabileceği kadar ayrıştı. Asıl soru ise bunun devam edip edemeyeceği. Önümüzdeki on ya da yirmi yıl içerisinde tedarik zincirindeki ayrışma bilakis dönecek. Bu da global üretimin bir kısmının bir daha ülke içerisine dönmesiyle birlikte ticaretin global GSYH’den daha yavaş büyüyeceği manasına geliyor.
İrtibatın, hizmetlerin, fikirlerin globalleşmesinin ileride daha da artmasını bekliyorum. Çok yakında dünyadaki her insanın geniş bant ağa erişebileceğini düşünüyorum.
Ancak bunu en azından kısmen dengeleyebilecek bir faktör var. Şu ana kadar mal ya da somut mamüllerin ticaretinden bahsediyorduk lakin bunun yanında soyut mamüllerin de ticareti var. Fikirlerin ya da hizmetlerin ticareti. Biroldukca hizmet ise internet üzerinden gerçekleştirilebiliyor.
Geçtiğimiz yıl daha uygun anladığımız üzere internet aracılığıyla etkileşime geçme kapasitemiz pek gelişti. Bunu 5 yıl evvel gerçekleştiremezdik. Ben buna sanal globalleşme diyorum. Bağlantının, hizmetlerin, fikirlerin globalleşmesinin ileride daha da artmasını bekliyorum. Çok yakında dünyadaki her insanın geniş bant ağa erişebileceğini düşünüyorum.
Büyük ihtimalle önümüzdeki vakit içinderda insanların, malların ve sermayenin sirkülasyonuyla oluşan gerçek globalleşme düşüşe geçerken insnaların entegrasyonunu kapsayan sanal globalleşme artmaya devam edecek. İnsanlığın entegrasyonu bu mevzuda devam edecek ama tabi ki de milliyetçi hareketlerin de arttığını nazaranceğiz.