CODerFluer
New member
EDA NARİN | KARAR
Kazakistan’da akaryakıt meblağlarına artırım yapılması daha sonrası başlayan protestolar ile dünyanın gözü Kazakistan’a döndü. Tüm ülkeye yayılan protestolar bir süre daha sonra barışçıl olmaktan çıktı. Binlerce kişinin gözaltına alındığı protestolarda yüzlerce kişi ise yaralandı. Kazakistan’da sokaktaki hareketlilik devam ederken Kazakistan Devlet Lideri Jomart Tokayev, hükümetin istifa sonucunı onayladı.
Öte yandan Kazakistan’ın birinci devlet lideri olan Nursultan Nazarbayev’in ülkeyi terk ettiği tezleri ortaya atıldı lakin yalanlandı. Tüm bunlarla birlikte Rusya’nın Kazakistan’a asker göndermesi daha sonrası Devlet Lideri Vladimir Putin’in “Protestolar haddini aştı” açıklamaları da gündemdeki yerini süratle aldı.
Tüm dünyanın yakından takip ettiği Kazakistan’daki protestoların nasıl başladığını, Kazakistan’ın siyasi külçeşidini, protestoların geldiği durumu, Nazarbayev ve Tokayev cephesini, barışçıl şovların öznelerinin taleplerini, Rusya-Kazakistan alakalarını, Kazakistan’daki siyaset-mafya-oligark çerçevesini, Kazakistan zenginlerinin İngiltere bağını ve daha sonraki süreçte Kazakistan’ı bekleyen muhtemel senaryoları Moskova Higher School of Economics, Sovyet Tarihi Araştırmaları Enstitüsü’nden Araştırmacı Mehmet Volkan Kaşıkçı ile konuştuk.
KAZAKİSTAN BU SÜRECE NASIL GELDİ?
Kaşıkçı, Kazakistan’daki protestolara giden süreci hazırlayan olayları şu biçimde anlatıyor:
“Protestolar ülkenin batısındaki güney batı eyaleti Mangıstav, Janaözen kentinde başladı. Ülkenin batısında başlaması değerli. Janözen’den batıdaki başka kentlere, bilhassa Aktav’a yayıldı. Mangıstav eyaleti ve onun kuzeyindeki Atırav Eyaleti, Kazakistan’da petrol gaz üretiminin büyük ölçüde gerçekleştirildiği yerler. Kazakistan’ın zenginliğinin kıymetli bir kısmı bu bölgeden geliyor. Fakat bunun karşısında bu bölge bu zenginlikten şimdi hiç hisse alamayan bir bölge. Hayat standartları Kazakistan ortalamasının altında olan bir yer. Bunun yanında fiyatlar da çok yüksek. Zira burada yalnızca petrol gaz üretimi olduğu için öbür bir şey üretilmiyor. Yiyecek dahil her şey dışardan geliyor. Dışardan geldiği için fiyatlar fazlaca yükseliyor.”
“BURADA EMEKÇİ DİRENİŞİ GELENEĞİ VAR”
Protestoların birinci vakit içinderda niye Janaözen kentinde başladığını şu tabirlerle açıklıyor Kaşıkçı:
“bununla birlikte burada Chevron ve ExxonMobil üzere yabancı şirketler olduğu için devasa yükseklikte maaş alan yabancı bir nüfus da oluyor. Bunlar kentlerde beşerlerle karışık hayatıyorlar lakin 28 gün çalışıp 28 gün daha sonra yurt haricinde vakit geçiriyorlar. bu biçimde bir ortam niçiniyle de fiyatlar yüksek. Düşünün ki ülkenin en geri kalmış yerlerinden birine gidiyorsun lakin fiyatlar ülkenin en yüksek fiyatları. Bunun kökü Sovyet devrinde petrol çıkarılmasının başlanmasına kadar gidiyor. Mahallî halk her vakit hem Sovyet periyodunda hem çabucak sonrasında bağımsızlık periyodunda ikinci plana atılıyor. Bu ortada bu yabancı şirketler de Kazakistan’a epey düşük bir vergi bırakıyorlar, zenginliğin büyük birçoklarını alıp gdolayıyorlar. O yüzden buradaki personel direnişi, personel hareketleri geleneği uzun bir müddetdir var. Kazakistan’ın geri kalanında hiç olmayan bir gelenek. Kazakistan’ın geri kalanında olmayan bir politize yapı ve dayanışma kültürü olan bir bölge. Bu yüzden burası protestolara uzak bir yer değil. 2011’deki protestolarla biliniyor. Polis protestoları bastırdı, resmi açıklamayla 14 kişi öldü fakat daha fazlaca olduğunu söyleyenler var. O yüzden protestolar burada başladı.”
Mehmet Volkan Kaşıkçı
“ÖFKE HALKTA BİRİKMİŞTİ LAKİN BU BOYUTA VARACAĞINI KESTİRİM ETMEK ZORDU”
Kazakistan’ın her tarafınca Janaözen’e dayanak geldiğini belirten Kaşıkçı, “Daha evvel Kazakistan tarihinde olmayan bir biçimde şimdi Kazakistan’ın her kentinde büyük protestolara dönüştü. Pekala halk bu protestolara nasıl katılabildi? Batıda bunu görmemiz şaşırtan değil fakat geri kalan kısımda görmemiz şaşırtan. Onun da temel niçini ülkedeki yolsuzluk. Ülkenin zenginlik kaynakları hem Nazarbayev ailesi tıpkı vakitte büyük oligarklar tarafınca paylaşılıyor. Buna karşı büyük bir reaksiyon var. En başta ekonomik eşitsizliğe, yolsuzluğa ve Nazarbayev kültüne bir reaksiyon var. örneğin Astana’nın isminin Işık Sultan yapılması hayli büyük öfke uyandıran bir şeydi. Nazarbayev ailesi 5-10 milyon dolara villa almıyor. Avrupa’da şatolar bile aldıkları biliniyor. Bunlar artık halkın bilmediği şeyler değil” diyor. Kaşıkçı, evvelce beri Nazarbayev’e karşı tavrın insanların toplumsal, ekonomik statüsüyle birlikte değiştini söyleyerek, “Türkiye’de genelde halkın Nazarbayev’e karşı tavrı bilinmiyor. İçeride içten içe bir kaynama vardı. Bu daima artarak devam etti. Nazarbayev bırakıp Tokayev devraldığında 2019’da da protestolar olmuştu. Öfke halkta güzelce birikmişti. Kazakistan’ı bilen biri öfke patlaması olacağını iddia ederdi ancak bu boyuta varacağını kestirim etmek fazlaca zordu” tabirlerini kullanıyor.
“4 OCAK GECESİ OLAYIN KİLİT NOKTASI”
Kaşıkçı, protestoların iki farklı biçimde devam ettiğini belirterek, şu biçimde devam ediyor:
“Batı Kazakistan’da protestolar şiddete dönmedi büsbütün barışçıl kitlesel şov boyutunu sonuna kadar korudu. Polis de muhtemelen batıda halkla çatışmaktan çekindi. Sert bir polis müdahalesi de olmadı. Zira batı Kazakistan’da emekçi dayanışması, coğrafik kopukluk ve bölgenin kendini daima sömürülen bir yer olarak görmesinden kaynaklı kuvvetli bir lokal kimlikle birleşmesiyle orada kolektif bir irade ortaya çıktı. Öbür taraftan başta Almatı olmak üzere öteki kentler 4 Ocak’ı 5 Ocak’ı bağlayan gecenin sabahına gerçek büsbütün karaktere değiştirdi. Kızılorda ve Taraz’da da önemli şiddet aksiyonları oldu. 4 Ocak gecesi olayın kilit noktası. O gece ne oluyor bilmiyoruz. Bir taraftan organize silahlı çete kümeleri kente dalıyor ve eş vakitli olarak polis, asker kentten çıkıyor. Protestolar büsbütün barışçılken her yer polis, asker kaynıyordu lakin çeteler girdiğinde kentte bir tane polis yok. Bunun niçinini muhtemelen daha sonra öğreneceğiz. Devlet yalnızca silahlı kitlenin havalimanına gitmesinden 45 dakika evvel oradaki polislerin aranıp çekilmeleri gerektiğinin söylendiğini paylaştı. Bu muhtemelen Masimov’un tutuklanmasıyla alakalı.”
“KAZAKİSTAN’DA HALKI KİM SİLAHLANDIRIR?”
Kazakistan’daki barışçıl protestoların istikamet değiştirmesini Kaşıkçı şu biçimde açıklıyor:
“Kazakistan’da halkı kim silahlandırır? örneğin Türkiye’de bu biçimde bir durum olsa, biroldukça farklı siyasi yapı halkı silahlandırabilir lakin Kazakistan’da bu biçimde bir yapı yok. Kazakistan’da ya devlet, ya mafya ya da oligarklar silahlandıracak. bu biçimde bir siyasi küme yok. Kendi çapında küçük çeteler olabilir. İşler karıştıktan daha sonra birileri bu şahısları gönderdi. Görünen Kazak devleti ortasında bir çatışma olduğu. Tokayev, bunu ‘darbe’ olarak tanımladı ancak öncesinde ’20 bin yabancı terörist’ deyip o tweetini silmişti. Devlet de şu an nasıl bir anlatı ve retorikle gideceğine tam karar vermemiş. Bunlar spekülasyon fakat görünen, devletin ortasında bir çatışma olduğu. Devletin ortasından bir kanat muhtemelen kimi oligarklar ile birlikte Tokayev’i değiştirmek istedi. Bunun için şu ana kadar suçlanan yalnızca Masimov var. Masimov, Nazarbayev’in fazlaca yakınıydı. Tokayev’in protestoların başlamasından daha sonra Nazarbayev takımını büyük ölçüde tasfiye ettiğini görüyoruz. Muhtemelen Nazarbayev kültünün sonuna geldik. Nazarbayev’e direkt bir suçlama olacağını zannetmiyorum. Tokayev bu biçimde bir durumda ülkede kim ona karşı harekete girişmişse iktidarını korumak için Rusya’yı davet etti. Tokayev, Putin’in takviyesiyle ülkenin ortasındaki rakiplerine karşı iktidarını korudu. Görünen tablo şu ana kadar bu.”
“OYUNUN AKTÖRLERİ YALNIZCA DEVLETLER DEĞİL, KAZAKİSTAN’IN İÇNDEKİ KLİKLER”
Kaşıkçı, yaşananların dışarıdan bir operasyon olmaktan fazla içerideki iktidar uğraşının bir tarafının kendi iktidarını Putin’in dayanağıyla sağlaması olduğunun altını çiziyor ve devam ediyor:
“Ortada bir oyun var ise da bu oyunun kıymetli aktörleri Kazakistan’ın ortasındaki siyaset, oligark ve mafya yapıları. Lakin Kazakistan’ın Rusya ile bağları epeyce girift. Bu yalnızca Nazarbayev’in yahut devleti yönetenlerin Rusya ile yakın olmasıyla alakalı değil. Kazakistan’da mafya da büyük ölçüde Rus mafyasıyla bağlı. Bunun yanında iki ülkede birebir anda faaliyet gösteren bankalar, telekom şirketleri üzere büyük yapılar var ki, oligarklar genelde bu biçimde büyük kurumların sahipleri. Kazakistan esasen Rusya zıddı bir ülke değildi. Tahminen Putin Kazakistan’ı hizaya getirme isteği hissetmiş olabilir lakin Ukrayna’ya verdiği reaksiyonla karşılaştırılabilecek bir şey olduğunu düşünmüyorum. Zira Ukrayna’ya Rusya zıddı bir durumu bastırmak için girmişti. Lakin burada şu biçimde bir durum var. Tokayev, Putin’i çağırarak büyük ölçüde meşruiyetini yitirmiş olacak halk nezdinde. Bir taraftan Nazarbayev takımını tasfiye etmesi bununla ilgili olabilir. Nazarbayev takımını tasfiye ederek aslında bir meşruiyet de sağlama peşinde. İnsanların aslında asıl yansısı Tokayev’e değil, Nazarbayev’eydi. Zira Tokayev’in kendisi büyük yolsuzluklara bulaşmış bir insan değil. Nazarbayev’i tasfiye ederek halkta meşruiyet kazanma, halkın birtakım taleplerini yerine getirme imkanı olabilir. Ancak görünen o ki Rus askerleri ülkeden çıkacak. Rusya’nın esasen Kazakistan ile askeri işbirlikleri var. Askerlerin geri gitmesi ‘Rusya, Kazakistan’dan geri gidecek’ demek değil. Rus askerlerinin gelmesi de ‘Rusya, Kazakistan’a birinci kere geldi’ demek değil. Tokayev, muhtemelen askerleri göndererek meşruiyet kaybını minimumda tutmaya çalışacak. Rus askerlerinin geri dönmemesi durumu halkta Rusya tersliğini güçlendirebilir. Askerlerin ülkede durduğu müddet halkta Rusya’ya karşı oluşan reaksiyonun boyutunu değiştirebilir.”
“KAZAKİSTAN’DAKİ YOLSUZLUKLAR BATILI SERMAYE BATILI SERMAYE ODAKLARIYLA BAĞLANTILI”
Kazakistan’ın siyasi geçmişi niçiniyle daima olarak Rusya ile ilişkilendirildiğini ama Kazakistan’daki zenginlerin zenginliklerinin büyük kısmının Avrupa’da olduğuna dikkat çeken Kaşıkçı, şunları söylüyor:
“Birincisi, bunlar servetlerini aslında Batılı kapital sahipleri yardımıyla yurt dışına çıkarabildi. Bunun Kazakistan için en kıymetli merkezi de İngiltere. İngiltere’den daha sonra Amerika, İsviçre üzere ülkeler geliyor. Bu şahıslar dünyadaki vergi cennetlerini kullanıyorlar. Buralardaki bankaları kullanıyorlar. Çeşitli off-shore hesapları, paravan hesapları kullanıyorlar. Kendi ülkelerinden parayı bu türlü çıkarıp, bu türlü servetlerine servet katıyorlar. Şayet halkı soyuyorlar diyorsak, bu türlü halkı soyuyorlar. Bunu yaparken aslında Batılı sermaye sahipleriyle birlikte yapıyorlar. Bu buradaki güç bağlarının yalnızca Rusya ile bağlı olmadığını gösteriyor. Bir tarafta büsbütün global bir finans dalına entegre olmuş durumdalar. İkincisi, ‘Avrupa yahut Amerika, Rusya’ya karşı o yüzden Kazakistan’daki idaresi istemiyor’ anlayışı da fazlaca sıradan kalıyor. Avrupa ve Amerika’da Kazakistan idaresini istemeyen beşerler olabilir fakat büyük işverenleri aslında Kazakistan üzere ülkelerdeki idareden fazla mutlular.”
PROTESTOCULARIN TALEPLERİ NELER?
Kaşıkçı, protestoların başlangıç yeri olan Janaözen’deki personellerin taleplerini şu biçimde aktarıyor:
“Ekonomik taleplerinin yanında şunlar da vardı. birinci vakit içinderda rejimin değişmesi, ikinci olarak devletin başına mevcut yapının haricinden birinin gelmesi ve üçüncü olarak da mahallî idarecilerin seçilmesi. Bunlar fazlaca açık siyasi talepler. Halkın genelinde baskılara karşı reaksiyon var. Siyasi örgütlenme, ülkedeki muhalefet büsbütün bitirildi. Halk yine bunun canlanmasını istiyor. Lakin şayet bu yolsuzluk ve ekonomik eşitsizlik bu boyutta olmasaydı yalnızca demokratik talepler bu biçimde bir tesir yaratmazdı.”
“MUHTEMELEN NAZARBAYEV KÜLTÜNÜN SONUNA GELDİK”
Son olarak Kaşıkçı, Kazakistan’ın önümüzdeki süreçte bekleyen muhtemel senaryoları şu biçimde anlatıyor:
“Nazarbayev kültünün bir biçimde sonuna geldik. Direkt Nazarbayev suçlanmayabilir. Zira en evvel Nazarbayev’e bağlı beşerler vazifeden alınırken daha sonra yeğeninin vazifesine devam ettiğini söylemiş olduler. Nazarbayev’in sözcüsü de Nazarbayev’in Astana’da olduğunu deklare etti. Benim iddiam, bir uzlaşma aranıyor olabilir. Nazarbayev’in kişiliğine direkt saldırılmadan güç transferi olabilir. Birinci öngörüm bu.
“NAZARBAYEV DEVRİNİ ARAYABİLİRİZ”
İkincisi ise, bundan daha sonraki kararlara bağlı. Rus askerinin Kazakistan’da ne kadar kalacağına bağlı. Rus askeri Kazakistan’da uzun kalır ve Tokayev meşruiyetini büsbütün kaybederse bu sefer hiç bir meşruiyet kalmadığı için daima daha fazla sertleşerek iktidarını korumak zorunda kalabilir ve Nazarbayev periyodunu arayacağımız daha makûs bir periyoda yanlışsız gidebiliriz. Fakat askerleri çabucak çıkarır ve meşruiyet kaybını aşikâr bir düzeyde fiyat ve iradeyi yeniden eline alabilirse tahminen o derece bir sonuca varmayabiliriz.
“DAHA POLİTİZE BİR KAZAKİSTAN GÖRECEĞİZ”
Üçüncü öngörü, halkla alakalı. Kitlesel hareketler toplumdaki birtakım şeylerin kararı olmanın yanında, şahsen öbür sonuçlara yol açan süreçlerdir. Bunlar toplumdaki bir gerçekliğin yansıması olmaktan çok aslında kendileri yapan, inşa edici süreçler. O yüzden Kazakistan’ın daha evvel olmadığı kadar politize olmasını öngörüyorum. Kazakistan’da halk daha evvel siyaset konuşmazdı. Kazakistan’da Kazak milliyetçiliğinden öteki siyasi bir lisan yok. Bundan daha sonra hayli daha politize bir toplum olacağını düşünüyorum. Tokayev nasıl adım atacak bilmiyoruz ancak şayet hayli sert bir idareye gitmezse daha epeyce siyasi partinin, daha fazlaca sivil toplum örgütünün ortaya çıktığını gorebiliriz. Şayet Tokayev fazlaca sertleşirse daima bir çatışma ortamı gorebiliriz. Özet olarak daha politize bir Kazakistan bakılırsaceğiz.”
Kazakistan’da akaryakıt meblağlarına artırım yapılması daha sonrası başlayan protestolar ile dünyanın gözü Kazakistan’a döndü. Tüm ülkeye yayılan protestolar bir süre daha sonra barışçıl olmaktan çıktı. Binlerce kişinin gözaltına alındığı protestolarda yüzlerce kişi ise yaralandı. Kazakistan’da sokaktaki hareketlilik devam ederken Kazakistan Devlet Lideri Jomart Tokayev, hükümetin istifa sonucunı onayladı.
Öte yandan Kazakistan’ın birinci devlet lideri olan Nursultan Nazarbayev’in ülkeyi terk ettiği tezleri ortaya atıldı lakin yalanlandı. Tüm bunlarla birlikte Rusya’nın Kazakistan’a asker göndermesi daha sonrası Devlet Lideri Vladimir Putin’in “Protestolar haddini aştı” açıklamaları da gündemdeki yerini süratle aldı.
Tüm dünyanın yakından takip ettiği Kazakistan’daki protestoların nasıl başladığını, Kazakistan’ın siyasi külçeşidini, protestoların geldiği durumu, Nazarbayev ve Tokayev cephesini, barışçıl şovların öznelerinin taleplerini, Rusya-Kazakistan alakalarını, Kazakistan’daki siyaset-mafya-oligark çerçevesini, Kazakistan zenginlerinin İngiltere bağını ve daha sonraki süreçte Kazakistan’ı bekleyen muhtemel senaryoları Moskova Higher School of Economics, Sovyet Tarihi Araştırmaları Enstitüsü’nden Araştırmacı Mehmet Volkan Kaşıkçı ile konuştuk.
KAZAKİSTAN BU SÜRECE NASIL GELDİ?
Kaşıkçı, Kazakistan’daki protestolara giden süreci hazırlayan olayları şu biçimde anlatıyor:
“Protestolar ülkenin batısındaki güney batı eyaleti Mangıstav, Janaözen kentinde başladı. Ülkenin batısında başlaması değerli. Janözen’den batıdaki başka kentlere, bilhassa Aktav’a yayıldı. Mangıstav eyaleti ve onun kuzeyindeki Atırav Eyaleti, Kazakistan’da petrol gaz üretiminin büyük ölçüde gerçekleştirildiği yerler. Kazakistan’ın zenginliğinin kıymetli bir kısmı bu bölgeden geliyor. Fakat bunun karşısında bu bölge bu zenginlikten şimdi hiç hisse alamayan bir bölge. Hayat standartları Kazakistan ortalamasının altında olan bir yer. Bunun yanında fiyatlar da çok yüksek. Zira burada yalnızca petrol gaz üretimi olduğu için öbür bir şey üretilmiyor. Yiyecek dahil her şey dışardan geliyor. Dışardan geldiği için fiyatlar fazlaca yükseliyor.”
“BURADA EMEKÇİ DİRENİŞİ GELENEĞİ VAR”
Protestoların birinci vakit içinderda niye Janaözen kentinde başladığını şu tabirlerle açıklıyor Kaşıkçı:
“bununla birlikte burada Chevron ve ExxonMobil üzere yabancı şirketler olduğu için devasa yükseklikte maaş alan yabancı bir nüfus da oluyor. Bunlar kentlerde beşerlerle karışık hayatıyorlar lakin 28 gün çalışıp 28 gün daha sonra yurt haricinde vakit geçiriyorlar. bu biçimde bir ortam niçiniyle de fiyatlar yüksek. Düşünün ki ülkenin en geri kalmış yerlerinden birine gidiyorsun lakin fiyatlar ülkenin en yüksek fiyatları. Bunun kökü Sovyet devrinde petrol çıkarılmasının başlanmasına kadar gidiyor. Mahallî halk her vakit hem Sovyet periyodunda hem çabucak sonrasında bağımsızlık periyodunda ikinci plana atılıyor. Bu ortada bu yabancı şirketler de Kazakistan’a epey düşük bir vergi bırakıyorlar, zenginliğin büyük birçoklarını alıp gdolayıyorlar. O yüzden buradaki personel direnişi, personel hareketleri geleneği uzun bir müddetdir var. Kazakistan’ın geri kalanında hiç olmayan bir gelenek. Kazakistan’ın geri kalanında olmayan bir politize yapı ve dayanışma kültürü olan bir bölge. Bu yüzden burası protestolara uzak bir yer değil. 2011’deki protestolarla biliniyor. Polis protestoları bastırdı, resmi açıklamayla 14 kişi öldü fakat daha fazlaca olduğunu söyleyenler var. O yüzden protestolar burada başladı.”
Mehmet Volkan Kaşıkçı
“ÖFKE HALKTA BİRİKMİŞTİ LAKİN BU BOYUTA VARACAĞINI KESTİRİM ETMEK ZORDU”
Kazakistan’ın her tarafınca Janaözen’e dayanak geldiğini belirten Kaşıkçı, “Daha evvel Kazakistan tarihinde olmayan bir biçimde şimdi Kazakistan’ın her kentinde büyük protestolara dönüştü. Pekala halk bu protestolara nasıl katılabildi? Batıda bunu görmemiz şaşırtan değil fakat geri kalan kısımda görmemiz şaşırtan. Onun da temel niçini ülkedeki yolsuzluk. Ülkenin zenginlik kaynakları hem Nazarbayev ailesi tıpkı vakitte büyük oligarklar tarafınca paylaşılıyor. Buna karşı büyük bir reaksiyon var. En başta ekonomik eşitsizliğe, yolsuzluğa ve Nazarbayev kültüne bir reaksiyon var. örneğin Astana’nın isminin Işık Sultan yapılması hayli büyük öfke uyandıran bir şeydi. Nazarbayev ailesi 5-10 milyon dolara villa almıyor. Avrupa’da şatolar bile aldıkları biliniyor. Bunlar artık halkın bilmediği şeyler değil” diyor. Kaşıkçı, evvelce beri Nazarbayev’e karşı tavrın insanların toplumsal, ekonomik statüsüyle birlikte değiştini söyleyerek, “Türkiye’de genelde halkın Nazarbayev’e karşı tavrı bilinmiyor. İçeride içten içe bir kaynama vardı. Bu daima artarak devam etti. Nazarbayev bırakıp Tokayev devraldığında 2019’da da protestolar olmuştu. Öfke halkta güzelce birikmişti. Kazakistan’ı bilen biri öfke patlaması olacağını iddia ederdi ancak bu boyuta varacağını kestirim etmek fazlaca zordu” tabirlerini kullanıyor.
“4 OCAK GECESİ OLAYIN KİLİT NOKTASI”
Kaşıkçı, protestoların iki farklı biçimde devam ettiğini belirterek, şu biçimde devam ediyor:
“Batı Kazakistan’da protestolar şiddete dönmedi büsbütün barışçıl kitlesel şov boyutunu sonuna kadar korudu. Polis de muhtemelen batıda halkla çatışmaktan çekindi. Sert bir polis müdahalesi de olmadı. Zira batı Kazakistan’da emekçi dayanışması, coğrafik kopukluk ve bölgenin kendini daima sömürülen bir yer olarak görmesinden kaynaklı kuvvetli bir lokal kimlikle birleşmesiyle orada kolektif bir irade ortaya çıktı. Öbür taraftan başta Almatı olmak üzere öteki kentler 4 Ocak’ı 5 Ocak’ı bağlayan gecenin sabahına gerçek büsbütün karaktere değiştirdi. Kızılorda ve Taraz’da da önemli şiddet aksiyonları oldu. 4 Ocak gecesi olayın kilit noktası. O gece ne oluyor bilmiyoruz. Bir taraftan organize silahlı çete kümeleri kente dalıyor ve eş vakitli olarak polis, asker kentten çıkıyor. Protestolar büsbütün barışçılken her yer polis, asker kaynıyordu lakin çeteler girdiğinde kentte bir tane polis yok. Bunun niçinini muhtemelen daha sonra öğreneceğiz. Devlet yalnızca silahlı kitlenin havalimanına gitmesinden 45 dakika evvel oradaki polislerin aranıp çekilmeleri gerektiğinin söylendiğini paylaştı. Bu muhtemelen Masimov’un tutuklanmasıyla alakalı.”
“KAZAKİSTAN’DA HALKI KİM SİLAHLANDIRIR?”
Kazakistan’daki barışçıl protestoların istikamet değiştirmesini Kaşıkçı şu biçimde açıklıyor:
“Kazakistan’da halkı kim silahlandırır? örneğin Türkiye’de bu biçimde bir durum olsa, biroldukça farklı siyasi yapı halkı silahlandırabilir lakin Kazakistan’da bu biçimde bir yapı yok. Kazakistan’da ya devlet, ya mafya ya da oligarklar silahlandıracak. bu biçimde bir siyasi küme yok. Kendi çapında küçük çeteler olabilir. İşler karıştıktan daha sonra birileri bu şahısları gönderdi. Görünen Kazak devleti ortasında bir çatışma olduğu. Tokayev, bunu ‘darbe’ olarak tanımladı ancak öncesinde ’20 bin yabancı terörist’ deyip o tweetini silmişti. Devlet de şu an nasıl bir anlatı ve retorikle gideceğine tam karar vermemiş. Bunlar spekülasyon fakat görünen, devletin ortasında bir çatışma olduğu. Devletin ortasından bir kanat muhtemelen kimi oligarklar ile birlikte Tokayev’i değiştirmek istedi. Bunun için şu ana kadar suçlanan yalnızca Masimov var. Masimov, Nazarbayev’in fazlaca yakınıydı. Tokayev’in protestoların başlamasından daha sonra Nazarbayev takımını büyük ölçüde tasfiye ettiğini görüyoruz. Muhtemelen Nazarbayev kültünün sonuna geldik. Nazarbayev’e direkt bir suçlama olacağını zannetmiyorum. Tokayev bu biçimde bir durumda ülkede kim ona karşı harekete girişmişse iktidarını korumak için Rusya’yı davet etti. Tokayev, Putin’in takviyesiyle ülkenin ortasındaki rakiplerine karşı iktidarını korudu. Görünen tablo şu ana kadar bu.”
“OYUNUN AKTÖRLERİ YALNIZCA DEVLETLER DEĞİL, KAZAKİSTAN’IN İÇNDEKİ KLİKLER”
Kaşıkçı, yaşananların dışarıdan bir operasyon olmaktan fazla içerideki iktidar uğraşının bir tarafının kendi iktidarını Putin’in dayanağıyla sağlaması olduğunun altını çiziyor ve devam ediyor:
“Ortada bir oyun var ise da bu oyunun kıymetli aktörleri Kazakistan’ın ortasındaki siyaset, oligark ve mafya yapıları. Lakin Kazakistan’ın Rusya ile bağları epeyce girift. Bu yalnızca Nazarbayev’in yahut devleti yönetenlerin Rusya ile yakın olmasıyla alakalı değil. Kazakistan’da mafya da büyük ölçüde Rus mafyasıyla bağlı. Bunun yanında iki ülkede birebir anda faaliyet gösteren bankalar, telekom şirketleri üzere büyük yapılar var ki, oligarklar genelde bu biçimde büyük kurumların sahipleri. Kazakistan esasen Rusya zıddı bir ülke değildi. Tahminen Putin Kazakistan’ı hizaya getirme isteği hissetmiş olabilir lakin Ukrayna’ya verdiği reaksiyonla karşılaştırılabilecek bir şey olduğunu düşünmüyorum. Zira Ukrayna’ya Rusya zıddı bir durumu bastırmak için girmişti. Lakin burada şu biçimde bir durum var. Tokayev, Putin’i çağırarak büyük ölçüde meşruiyetini yitirmiş olacak halk nezdinde. Bir taraftan Nazarbayev takımını tasfiye etmesi bununla ilgili olabilir. Nazarbayev takımını tasfiye ederek aslında bir meşruiyet de sağlama peşinde. İnsanların aslında asıl yansısı Tokayev’e değil, Nazarbayev’eydi. Zira Tokayev’in kendisi büyük yolsuzluklara bulaşmış bir insan değil. Nazarbayev’i tasfiye ederek halkta meşruiyet kazanma, halkın birtakım taleplerini yerine getirme imkanı olabilir. Ancak görünen o ki Rus askerleri ülkeden çıkacak. Rusya’nın esasen Kazakistan ile askeri işbirlikleri var. Askerlerin geri gitmesi ‘Rusya, Kazakistan’dan geri gidecek’ demek değil. Rus askerlerinin gelmesi de ‘Rusya, Kazakistan’a birinci kere geldi’ demek değil. Tokayev, muhtemelen askerleri göndererek meşruiyet kaybını minimumda tutmaya çalışacak. Rus askerlerinin geri dönmemesi durumu halkta Rusya tersliğini güçlendirebilir. Askerlerin ülkede durduğu müddet halkta Rusya’ya karşı oluşan reaksiyonun boyutunu değiştirebilir.”
“KAZAKİSTAN’DAKİ YOLSUZLUKLAR BATILI SERMAYE BATILI SERMAYE ODAKLARIYLA BAĞLANTILI”
Kazakistan’ın siyasi geçmişi niçiniyle daima olarak Rusya ile ilişkilendirildiğini ama Kazakistan’daki zenginlerin zenginliklerinin büyük kısmının Avrupa’da olduğuna dikkat çeken Kaşıkçı, şunları söylüyor:
“Birincisi, bunlar servetlerini aslında Batılı kapital sahipleri yardımıyla yurt dışına çıkarabildi. Bunun Kazakistan için en kıymetli merkezi de İngiltere. İngiltere’den daha sonra Amerika, İsviçre üzere ülkeler geliyor. Bu şahıslar dünyadaki vergi cennetlerini kullanıyorlar. Buralardaki bankaları kullanıyorlar. Çeşitli off-shore hesapları, paravan hesapları kullanıyorlar. Kendi ülkelerinden parayı bu türlü çıkarıp, bu türlü servetlerine servet katıyorlar. Şayet halkı soyuyorlar diyorsak, bu türlü halkı soyuyorlar. Bunu yaparken aslında Batılı sermaye sahipleriyle birlikte yapıyorlar. Bu buradaki güç bağlarının yalnızca Rusya ile bağlı olmadığını gösteriyor. Bir tarafta büsbütün global bir finans dalına entegre olmuş durumdalar. İkincisi, ‘Avrupa yahut Amerika, Rusya’ya karşı o yüzden Kazakistan’daki idaresi istemiyor’ anlayışı da fazlaca sıradan kalıyor. Avrupa ve Amerika’da Kazakistan idaresini istemeyen beşerler olabilir fakat büyük işverenleri aslında Kazakistan üzere ülkelerdeki idareden fazla mutlular.”
PROTESTOCULARIN TALEPLERİ NELER?
Kaşıkçı, protestoların başlangıç yeri olan Janaözen’deki personellerin taleplerini şu biçimde aktarıyor:
“Ekonomik taleplerinin yanında şunlar da vardı. birinci vakit içinderda rejimin değişmesi, ikinci olarak devletin başına mevcut yapının haricinden birinin gelmesi ve üçüncü olarak da mahallî idarecilerin seçilmesi. Bunlar fazlaca açık siyasi talepler. Halkın genelinde baskılara karşı reaksiyon var. Siyasi örgütlenme, ülkedeki muhalefet büsbütün bitirildi. Halk yine bunun canlanmasını istiyor. Lakin şayet bu yolsuzluk ve ekonomik eşitsizlik bu boyutta olmasaydı yalnızca demokratik talepler bu biçimde bir tesir yaratmazdı.”
“MUHTEMELEN NAZARBAYEV KÜLTÜNÜN SONUNA GELDİK”
Son olarak Kaşıkçı, Kazakistan’ın önümüzdeki süreçte bekleyen muhtemel senaryoları şu biçimde anlatıyor:
“Nazarbayev kültünün bir biçimde sonuna geldik. Direkt Nazarbayev suçlanmayabilir. Zira en evvel Nazarbayev’e bağlı beşerler vazifeden alınırken daha sonra yeğeninin vazifesine devam ettiğini söylemiş olduler. Nazarbayev’in sözcüsü de Nazarbayev’in Astana’da olduğunu deklare etti. Benim iddiam, bir uzlaşma aranıyor olabilir. Nazarbayev’in kişiliğine direkt saldırılmadan güç transferi olabilir. Birinci öngörüm bu.
“NAZARBAYEV DEVRİNİ ARAYABİLİRİZ”
İkincisi ise, bundan daha sonraki kararlara bağlı. Rus askerinin Kazakistan’da ne kadar kalacağına bağlı. Rus askeri Kazakistan’da uzun kalır ve Tokayev meşruiyetini büsbütün kaybederse bu sefer hiç bir meşruiyet kalmadığı için daima daha fazla sertleşerek iktidarını korumak zorunda kalabilir ve Nazarbayev periyodunu arayacağımız daha makûs bir periyoda yanlışsız gidebiliriz. Fakat askerleri çabucak çıkarır ve meşruiyet kaybını aşikâr bir düzeyde fiyat ve iradeyi yeniden eline alabilirse tahminen o derece bir sonuca varmayabiliriz.
“DAHA POLİTİZE BİR KAZAKİSTAN GÖRECEĞİZ”
Üçüncü öngörü, halkla alakalı. Kitlesel hareketler toplumdaki birtakım şeylerin kararı olmanın yanında, şahsen öbür sonuçlara yol açan süreçlerdir. Bunlar toplumdaki bir gerçekliğin yansıması olmaktan çok aslında kendileri yapan, inşa edici süreçler. O yüzden Kazakistan’ın daha evvel olmadığı kadar politize olmasını öngörüyorum. Kazakistan’da halk daha evvel siyaset konuşmazdı. Kazakistan’da Kazak milliyetçiliğinden öteki siyasi bir lisan yok. Bundan daha sonra hayli daha politize bir toplum olacağını düşünüyorum. Tokayev nasıl adım atacak bilmiyoruz ancak şayet hayli sert bir idareye gitmezse daha epeyce siyasi partinin, daha fazlaca sivil toplum örgütünün ortaya çıktığını gorebiliriz. Şayet Tokayev fazlaca sertleşirse daima bir çatışma ortamı gorebiliriz. Özet olarak daha politize bir Kazakistan bakılırsaceğiz.”