EsraBetül
Member
Bir sevdiğimiz öldüğünde “mekânı cennet olsun”, “ışıklar ortasında uyusun” üzere klişe deyişlerle kendimizi avuturuz. Vaktin ortasında olmak ya da olmamak hepsi bu. Artık olmayan sevdiğimiz vaktin gerisinde kalmıştır ya da geçmişteki ömürde. Ferhan da vakitsiz gidişiyle 2021’in ağustos ayında kaldı. daha sonrası yok ancak öncesi var, ben yaşadığım sürece de olacak. Vaktin ortasında kalabildiğim sürece vaktin gerisinde kalan arkadaşlarımı sevgiyle anacağım. Yakında Heyamola yayınlarında yeni baskısı çıkacak olan Ayaspaşa kitabımdan Ferhan’la yollarımızın kesiştiği bir devri paylaşıyorum.
12 Eylül 1980’den bir kaç ay evvel Ayaspaşa… Teşvikiye Topağacı’ndaki evimden Göknil Apartmanı’nda evvelce müzik odası olarak kullandığımız tek odalı bahçeli konuta taşınıyorum. Kırk metre karelik küçücük bir yer. Lakin yalnız yaşadığım için bana şimdilik kâfi.
Geçmişe küçük bir seyahat
Ellili senelerda Ayaspaşa bahçeleriyle, sokaklarıyla uçsuz bucaksız bir mahalleydi… Altmışlı, yetmişli yılların Ayaspaşa’sı giderek daralmaya başladı, yıkılan meskenlerin yerine yükselen beton yığınları… Mahalledeki dönüşüm toplumsal ve politik dönüşümle koşut olarak gelişti güya. Yeni apartmanlar, yeni beşerler, yeni hayat biçimleri…
Yeni dostluklar… Tam bitişiğimde Zeliha Berksoy ve Ferhan Şensoy… Kapıları farklı da olsa, birebir katta yaşıyoruz. Bahçeli dairenin üçte biri bana, üçte ikisi onlara ilişkin…
Zeliha hiç de bayağı olmayan hoşluğu ve sempatikliği ile tiyatro ömrünün da tahminen de doruğunda. Ferhan’ın tiyatrosu Ortaoyuncular’da, daha sonraki senelerda yine Dostlar’da oynuyor. Zeliha’ya ve dünyanın sempatiği yaramaz oğlu Oğul’a bayılıyorum. Zeliha da benim üzere bir kaç yıl Berlin’de kalmış. Berlin’deki Schiller Tiyatrosu’nu, Brecht’in Tiyatrosu Berliner Ensemble’ı, Peter Stein’ın ünlü tiyatrosu Schaubühne’yi, Berlin’deki cıvıl cıvıl tiyatro hayatını o da hayatış. Ortak tanıdıklar, arkadaşlar, yerler… Paylaşılan şeyler o kadar epey ki!
Ferhan’ın baş düşmanı Mehmet efendi
Ferhan Şensoy ise tanıdığım en komik insan. Baş düşmanı da apartman bakılırsavlimiz Mehmet efendi. Ferhan günde en az on kere kapıcı ziline basıyor. Emeli olur olmaz zile basıp süratli bir idman formülüyle Mehmet efendiyi yola getirmek.
Anılarını yazdığı “Güldeste”de Mehmet efendi ailesiyle bağını şöyleki anlatıyor Ferhan Şensoy “La boheme operası Avrupa’nın en kamil seslerinden, plak olmuş hanemnize nüfus etmiş, kapıcıyı taciz ediyor, Mehmet efendi la boheme sevmiyor, polis radyosu dinliyor, benim uyumaya domuzlandığım günışır saatlerinde, Mehmet efendi, karım, ben, mehmet efendinin tapulu karısı ki ismi gaybana’dır, mehmet efendi o denli diyor daima birlikte karşılıyoruz ayaspaşa’da faturalı baharı…”(s. 283)
O devirden komik bir anı: Mehmet efendinin kedi sesli başörtülü karısı bir yaz sabahı bahçede dolaşıp bahis komşuyu dikizlerken, bahçenin avanak kedisi Uykusuz ve çocukları Kaktüsseven ve Duvardipçi’ye yemek vermekle meşgul olan Ferhan’a yakalanınca, o denli bir yaygara koparıyor ki bütün apartman ayaklanıyor… Mehmet efendinin karısının boğazlanır üzere bağırmasının sebebi Ferhan’ın kendi konutunun önündeki merdiven altı taşlığında don gömlek dolaşması, Ferhan’ın bağırmasının sebebi de gözetlenmekten hiç mi hiç hoşlanmaması…
Mehmet efendinin ortaya girip karısının namusunu kurtarmak ismine Ferhan’ın üstüne yürümesiyle işler güzelce kızışıyor. Son dakikada o devirde apartman yöneticisi olan annem üst kattan bir hızır üzere imdada yetişip ortalığı yatıştırıyor. bir süre daha sonra Mehmet efendi ailesiyle çekip gidince, apartmanda herkes şöyleki rahat bir soluk alıyor. Oh ne hoşmuş Mehmet efendisiz yaşam!
Ferhan’ı görür görmez çıldıran bayanlar
Ferhan’ın eril ve seksist bakışı ise benim için nitekim şaşırtan. Etrafımda bu biçimde birini hiç görmedim şimdiye kadar. Bel altı esprileri, küfürleri gırla gidiyor. Ferhan’ı gördüklerinde anda akılları başından giden bayanlar ellerinde külotları bizim güzelin peşine düşüyorlarmış. Doğrusu hayli şirin ve komik olmasa, ona dayanmak her “ana yiğidin” harcı olmasa gerek. Ben de ‘gülme’ ile ve ‘ben artık neye güldüm?’ duygusu içinde gidip geliyorum. Kimi defa onun bayanlarla ilgili esprilerini sözgelimi “kötü kadınlarını”, “ makûs erkeklere” çevirerek kelam oyunları yapıyorum, fakat olmuyor. Sanırım gülme büyük oranda tıpkı dünya görüşünü paylaşabilmeye bağlı. Lakin şu da bir gerçek ki o periyotta kucak dolusu dalga geçmeye, şakalaşmaya, gülmeye, özetlemek gerekirse dünyaya gülen gözlerle bakmaya da tahminen de her vakitten epeyce ihtiyacız var…Ferhan sahnede de seksist esprileriyle ortalığı yakıp yıkıyor lakin onun ortasında değişik bir cevher de var, usta bir mizahçının olayları goren ve deşen keskin gözlemciliği. İşte bu yanına bayılıyorum.
Emredersiniz kumandanım
En komiği Ferhan’ın o devirde yaptığı askerlik. nazaranvi askerler için cümbüş akşamları düzenlemek. Ortada bir telefon edip “Emredersiniz kumandanım. Natürel. Derhal. Ne demek! Emrinizdir ” üzere sözlerle adamları Sezen Aksu’lu bir geceyi düzenleyebilmek için haftalarca oyalıyor… Bu ortada da atom karınca üzere çalışıyor. Zeliha’nın baş rolü oynadığı Brecht’den uyarladığı “Ana’nın yedi Günahı” bu vakitte ortaya çıkıyor. Ferhan’a gıpta etmemem imkansız. Keşke ben de onun üzere olabilsem ve doruktan inme konutlarla tam bir kışlaya dönen üniversite idaresinin bu biçimdesine çarçabuk ağzından girip burnundan çıkabilsem.
Ayaspaşa bizim sığınamızdı
Akşamları benim ya da Zeliha’yla Ferhan’ın meskeninde siyah beyaz televizyonumuzdan haberleri izleyip laflıyoruz… Yazları birlikte bahçe partileri veriyoruz. Kış aylarında en büyük cümbüşümüz tarçınlı, karanfilli sıcak şarap yapıp kucak kucak sohbet etmek… Karşımızdaki bahçeli kata bahçe dairesine Melek Ulagay Taylan ve ressam Orhan Taylan bebekleri Ferhat’la taşınıyorlar. Üst kata Ankara’da opera müzikçisi Yekta Kara geliyor. Ali Taygun’la arkadaş. daha sonraki senelerda evlenecekler ve burada oğulları Haydarcan doğacak.
12 Eylül öncesi ve daha sonrası yaşanılan şiddet dolu ortamdan Ayaspaşa’ya sığınmak insanı o denli rahatlatıyor ki! Sohbet, bahçe partileri, politik konuşmalar, tartışmalar, dertleşmeler, tiyatro, paylaşılan hoş ya da acı anlar…
daha sonraki senelerda Cumhuriyette yazacak ve Milletlerarası İstanbul Tiyatro Şenliğini yönetecek olan Dikmen Gürün ve eşi Alev’le tanışıyorum. Kocaman kara gözlü oğulları Halil ele avuca sığmaz minicik bir şey. Her vakit hayli ağır başlı olan Dikmen’le ileriki senelerda İstanbul Üniversitesi’nde kuracağım Dramaturgi ve Tiyatro Eleştirmenliği Kısmında yollarımızın buluşacağını çabucak hemen bilmiyorum. Sabahattin Ali’nin kızı müzisyen Filiz Ali Zeliha’nın en yakın arkadaşı… Dünyanın tatlısı bebekleri Şirvan’la birlikte tiyatrocu ve folklorcu Mehmet Akan ve eşi Alevle de sık sık buluşuluyor Ayaspaşa’da. Doksanlı senelerda Marmara Pastanesi’nde bombalı bir akınla öldürülecek olan sevgili Onat Kutlar, üniversiteden arkadaşım tiyatro eleştirmeni Hasan Anamur, gazeteci Hasan Cemal, piyanist Ayşe Karabece, Dava ve Emel Tamer, Ferhan’ın tiyatrocu arkadaşları Tarık Pabuççuoğlu, Rasim Öztekin ve ismini anımsayamadığım daha pek hayli tiyatrocu ve muharrir Ayaspaşa’daki Göknil Apartmanı’na gelip gidenler içinde. Ayaspaşa’da Camii Sokağı’nda yaşayan Dava Tamer “Sanat Olayı” diye bir sanat ve kültür mecmuası çıkartıyor o senelerda. Ben de birinci tiyatro tenkit yazılarımı bu mecmuada çıkartıyorum.
Nefrin Tokyay- Rasim Öztekin- Ferhan Şensoy- Zehra İpşiroğlu
Ayaspaşa’daki bahçemizde Zeliha ile Ferhan’ın ya da benim konutumda sık sık toplanılıyor.
Sevgili dostum Genco Erkal 12 Eylülden kısa bir süre daha sonra esen terör rüzgârına karşı Bertolt Brecht’in “Galile”yi sahneliyor… Baskılı devirlerde nasıl davranılmalı, hakikat açık açık söylenmeli mi, yoksa susulmalı mı? kuvvetliklere karşı ödün vermeden göğüs germeye mi çalışılmalı, yoksa pasif bir direnişe mi geçmeli? Genco’nun Galile yorumu fikir özgürlüğün bir türlü kök salamadığı bir ortamın gündemine o denli hoş oturuyor ki!“Galile”yi tartışıyoruz Ayaspaşa’daki konutumuzda. Baskılı periyotlarda aydının pozisyonu ne olmalıdır, o devri yaşayan her insanın, benim de bir yakamı bir an bile bırakmayan bir mevzu…
12 Eylül daha sonrasında bir buldozer üzere üzerimizden geçen Yök’ün başlatmış olduğu yıkım…
Çıkarcılık, korkaklık, gergedanlaşma…
Ayaspaşa iç dökme yeri… Tartışma, konuşma, dertleşme…
Ayaspaşa’da filizlenen dostluklardan kiminin vakit içinde kuruyucağını, kiminin de yıllar ortasında giderek yeşerip gelişeceğini daha bilmiyorum.
Şimdilik Ayaspaşa yalnızca misal kanıları olan ve hisleri yaşayan ve epeyce şeyi paylaşan genç insanların bir ortaya geldikleri bir sığınak..
Gündeste’de o günleri şöyleki lisana getiriyor Ferhan:”Evde tek bir masamız var, her akşam bir kalabalık muhabbet masanın başı, kâğıt kalem yayamadık bu masaya günler var, madem bir konutum var tek masalı, mantık ipucu toplar detaylar bahçesinden, tartışılmaya başlanan sevginin yorum bağında ve var iseyımlar içinde duvardan duvara çarpan yaralı bereli sevgimiz, bir kahve kabaredir konutumuz… (s. 261)”
Savulun Ulan Kediler İstanbul’u Satıyorum
Üniversiteden kendi isteğiyle erken emekli olan ve bütün gücünü araştırmalarına veren babam (Mazhar Şevket İpşiroğlu), bana bu boğucu ortamda dişimi sıkmamı söylese de epeyce fikirli ve hüzünlü… Tarih güya daima bir bir dahaleme… Babama oranla benim tek talihim çoluk çocuğumun olmaması.
“Mehter ekibi gibiyiz” diyor babam.”Bir adım ileri iki adım geri… Olduğumuz yerde sayıp duruyoruz”…
Ferhan hastalandığında babam epey üzülüp, benimle hastaneye geliyor. Tiyatroya gitmekten pek hoşlanmadığı biçimde annemle Ferhan’ın hiç bir oyununu kaçırmıyorlar.
Babamın vefatından daha sonra Ferhan yazdığı “Savulun Lan Kediler İstanbul’u Satıyorum” oyunun babama borçlu olduğunu yazıyor ”Dokuzyüzseksendört haziranı Ankara turnesinden dönülmüs Marmaris üzerinden “Şahları da vururlar son oyun kediler tekrar azmışlar Ayazpaşa’da kırk günlük yokluğumu fırsat bilip yerleşmişler bahçeye Mazhar Sevket Bey’le karşılaştık Hilmi bakkalın önünde, gözlüğünün arkasında alaylı beyefendi gözleri tiyatromuzun devletten yardım alıp almadığını sordu tekrar muaf tutulduk devletin yardımından dedim Enka’nın müsabakasına girsene bir oyunla dedi hiç müsabaka sevmem tiyatro bir atletizm değil ki ölçü ne olacak, elmayla armut kaç eder? Mazhar Şevket İpsiroğlu peygamber elleriyle sıvazladı sırtımı müsabakayı kazanırsan bir oyun kazanmış olursun dedi Mazhar Bey’in dürtüsüyle bir top kâğıt alıp bakkal Hilmi’den geri dönüyorum meskene, Beyoğluna içmelere gidecekken atıyorum daktiloyu bahçeye savulun lan kediler, Istanbul’u satıyorum! Bu oyunu Mazhar Şevket İpşiroğlu’na borçluyum. (Ferhan Şensoy-Küçük Sahne, 22 Ocak 1988)
Ayaspaşa’da hayat sürüp gidiyor…
hayatın tiyatroya dönüştürülmesi
Ferhan yaşadığımız toplumda otoriteyi ve şiddeti nasıl içselleştirdiğimizi göstermek için Beyoğlu’nda farklı bir deney yapıyor. Ünlü Alman kabaretisti Karl Valentin’in metinlerinden uyarladığı”İçinden Tramvay Geçen Şarkı” oyunu bağlamında uyduruk üniforma giymiş kimi oyuncular Beyoğlu’nda gelip geçenlerin yollarını kesip otoriter bir halla kimlik soruyorlar. Herkes paşa paşa kimliklerini çıkartıp gösteriyor, hiç kimse “Bu üstünüzdeki üniforma da nedir, siz kimsiniz?” diye sormuyor. Bu olaya hem şaşırıyor, tıpkı vakitte gülüyoruz, ancak aslında üniversitede yaşadıklarım da bu şovdaki olaylardan daha absürd ve gülünç değil… Hayat fazlaca acımasız bir absürt tiyatro oyununa dönüşmüş üzere…Ferhan ileri ki yıllar da hayatı yaratıcı bir gerece dönüştürerek “Güle Güle Godot”, “Bir Kurşunluk Opera”, “Ferhangi Şeyler” üzere birbirinden hoş oyunlar yazacak.
Ferhan’ın seksenli senelerda yazdığı “Muzır Müzikal”ise giderek yükselen dincilikle dalga geçen bir oyun olarak muhafazakâr bölümün ağır bir reaksiyonuyla karşılaşıyor. Oyunun sahnelendiği Taksim’deki Şan Tiyatrosu’nun kuşkulu bir halde yanması hepimizi dehşete düşürüyor. Şiddet artık epeyce yakınımızda, nerdeyse burnumuzun tabanında….
12 Eylül 1980’den bir kaç ay evvel Ayaspaşa… Teşvikiye Topağacı’ndaki evimden Göknil Apartmanı’nda evvelce müzik odası olarak kullandığımız tek odalı bahçeli konuta taşınıyorum. Kırk metre karelik küçücük bir yer. Lakin yalnız yaşadığım için bana şimdilik kâfi.
Geçmişe küçük bir seyahat
Ellili senelerda Ayaspaşa bahçeleriyle, sokaklarıyla uçsuz bucaksız bir mahalleydi… Altmışlı, yetmişli yılların Ayaspaşa’sı giderek daralmaya başladı, yıkılan meskenlerin yerine yükselen beton yığınları… Mahalledeki dönüşüm toplumsal ve politik dönüşümle koşut olarak gelişti güya. Yeni apartmanlar, yeni beşerler, yeni hayat biçimleri…
Yeni dostluklar… Tam bitişiğimde Zeliha Berksoy ve Ferhan Şensoy… Kapıları farklı da olsa, birebir katta yaşıyoruz. Bahçeli dairenin üçte biri bana, üçte ikisi onlara ilişkin…
Zeliha hiç de bayağı olmayan hoşluğu ve sempatikliği ile tiyatro ömrünün da tahminen de doruğunda. Ferhan’ın tiyatrosu Ortaoyuncular’da, daha sonraki senelerda yine Dostlar’da oynuyor. Zeliha’ya ve dünyanın sempatiği yaramaz oğlu Oğul’a bayılıyorum. Zeliha da benim üzere bir kaç yıl Berlin’de kalmış. Berlin’deki Schiller Tiyatrosu’nu, Brecht’in Tiyatrosu Berliner Ensemble’ı, Peter Stein’ın ünlü tiyatrosu Schaubühne’yi, Berlin’deki cıvıl cıvıl tiyatro hayatını o da hayatış. Ortak tanıdıklar, arkadaşlar, yerler… Paylaşılan şeyler o kadar epey ki!
Ferhan’ın baş düşmanı Mehmet efendi
Ferhan Şensoy ise tanıdığım en komik insan. Baş düşmanı da apartman bakılırsavlimiz Mehmet efendi. Ferhan günde en az on kere kapıcı ziline basıyor. Emeli olur olmaz zile basıp süratli bir idman formülüyle Mehmet efendiyi yola getirmek.
Anılarını yazdığı “Güldeste”de Mehmet efendi ailesiyle bağını şöyleki anlatıyor Ferhan Şensoy “La boheme operası Avrupa’nın en kamil seslerinden, plak olmuş hanemnize nüfus etmiş, kapıcıyı taciz ediyor, Mehmet efendi la boheme sevmiyor, polis radyosu dinliyor, benim uyumaya domuzlandığım günışır saatlerinde, Mehmet efendi, karım, ben, mehmet efendinin tapulu karısı ki ismi gaybana’dır, mehmet efendi o denli diyor daima birlikte karşılıyoruz ayaspaşa’da faturalı baharı…”(s. 283)
O devirden komik bir anı: Mehmet efendinin kedi sesli başörtülü karısı bir yaz sabahı bahçede dolaşıp bahis komşuyu dikizlerken, bahçenin avanak kedisi Uykusuz ve çocukları Kaktüsseven ve Duvardipçi’ye yemek vermekle meşgul olan Ferhan’a yakalanınca, o denli bir yaygara koparıyor ki bütün apartman ayaklanıyor… Mehmet efendinin karısının boğazlanır üzere bağırmasının sebebi Ferhan’ın kendi konutunun önündeki merdiven altı taşlığında don gömlek dolaşması, Ferhan’ın bağırmasının sebebi de gözetlenmekten hiç mi hiç hoşlanmaması…
Mehmet efendinin ortaya girip karısının namusunu kurtarmak ismine Ferhan’ın üstüne yürümesiyle işler güzelce kızışıyor. Son dakikada o devirde apartman yöneticisi olan annem üst kattan bir hızır üzere imdada yetişip ortalığı yatıştırıyor. bir süre daha sonra Mehmet efendi ailesiyle çekip gidince, apartmanda herkes şöyleki rahat bir soluk alıyor. Oh ne hoşmuş Mehmet efendisiz yaşam!
Ferhan’ı görür görmez çıldıran bayanlar
Ferhan’ın eril ve seksist bakışı ise benim için nitekim şaşırtan. Etrafımda bu biçimde birini hiç görmedim şimdiye kadar. Bel altı esprileri, küfürleri gırla gidiyor. Ferhan’ı gördüklerinde anda akılları başından giden bayanlar ellerinde külotları bizim güzelin peşine düşüyorlarmış. Doğrusu hayli şirin ve komik olmasa, ona dayanmak her “ana yiğidin” harcı olmasa gerek. Ben de ‘gülme’ ile ve ‘ben artık neye güldüm?’ duygusu içinde gidip geliyorum. Kimi defa onun bayanlarla ilgili esprilerini sözgelimi “kötü kadınlarını”, “ makûs erkeklere” çevirerek kelam oyunları yapıyorum, fakat olmuyor. Sanırım gülme büyük oranda tıpkı dünya görüşünü paylaşabilmeye bağlı. Lakin şu da bir gerçek ki o periyotta kucak dolusu dalga geçmeye, şakalaşmaya, gülmeye, özetlemek gerekirse dünyaya gülen gözlerle bakmaya da tahminen de her vakitten epeyce ihtiyacız var…Ferhan sahnede de seksist esprileriyle ortalığı yakıp yıkıyor lakin onun ortasında değişik bir cevher de var, usta bir mizahçının olayları goren ve deşen keskin gözlemciliği. İşte bu yanına bayılıyorum.
Emredersiniz kumandanım
En komiği Ferhan’ın o devirde yaptığı askerlik. nazaranvi askerler için cümbüş akşamları düzenlemek. Ortada bir telefon edip “Emredersiniz kumandanım. Natürel. Derhal. Ne demek! Emrinizdir ” üzere sözlerle adamları Sezen Aksu’lu bir geceyi düzenleyebilmek için haftalarca oyalıyor… Bu ortada da atom karınca üzere çalışıyor. Zeliha’nın baş rolü oynadığı Brecht’den uyarladığı “Ana’nın yedi Günahı” bu vakitte ortaya çıkıyor. Ferhan’a gıpta etmemem imkansız. Keşke ben de onun üzere olabilsem ve doruktan inme konutlarla tam bir kışlaya dönen üniversite idaresinin bu biçimdesine çarçabuk ağzından girip burnundan çıkabilsem.
Ayaspaşa bizim sığınamızdı
Akşamları benim ya da Zeliha’yla Ferhan’ın meskeninde siyah beyaz televizyonumuzdan haberleri izleyip laflıyoruz… Yazları birlikte bahçe partileri veriyoruz. Kış aylarında en büyük cümbüşümüz tarçınlı, karanfilli sıcak şarap yapıp kucak kucak sohbet etmek… Karşımızdaki bahçeli kata bahçe dairesine Melek Ulagay Taylan ve ressam Orhan Taylan bebekleri Ferhat’la taşınıyorlar. Üst kata Ankara’da opera müzikçisi Yekta Kara geliyor. Ali Taygun’la arkadaş. daha sonraki senelerda evlenecekler ve burada oğulları Haydarcan doğacak.
12 Eylül öncesi ve daha sonrası yaşanılan şiddet dolu ortamdan Ayaspaşa’ya sığınmak insanı o denli rahatlatıyor ki! Sohbet, bahçe partileri, politik konuşmalar, tartışmalar, dertleşmeler, tiyatro, paylaşılan hoş ya da acı anlar…
daha sonraki senelerda Cumhuriyette yazacak ve Milletlerarası İstanbul Tiyatro Şenliğini yönetecek olan Dikmen Gürün ve eşi Alev’le tanışıyorum. Kocaman kara gözlü oğulları Halil ele avuca sığmaz minicik bir şey. Her vakit hayli ağır başlı olan Dikmen’le ileriki senelerda İstanbul Üniversitesi’nde kuracağım Dramaturgi ve Tiyatro Eleştirmenliği Kısmında yollarımızın buluşacağını çabucak hemen bilmiyorum. Sabahattin Ali’nin kızı müzisyen Filiz Ali Zeliha’nın en yakın arkadaşı… Dünyanın tatlısı bebekleri Şirvan’la birlikte tiyatrocu ve folklorcu Mehmet Akan ve eşi Alevle de sık sık buluşuluyor Ayaspaşa’da. Doksanlı senelerda Marmara Pastanesi’nde bombalı bir akınla öldürülecek olan sevgili Onat Kutlar, üniversiteden arkadaşım tiyatro eleştirmeni Hasan Anamur, gazeteci Hasan Cemal, piyanist Ayşe Karabece, Dava ve Emel Tamer, Ferhan’ın tiyatrocu arkadaşları Tarık Pabuççuoğlu, Rasim Öztekin ve ismini anımsayamadığım daha pek hayli tiyatrocu ve muharrir Ayaspaşa’daki Göknil Apartmanı’na gelip gidenler içinde. Ayaspaşa’da Camii Sokağı’nda yaşayan Dava Tamer “Sanat Olayı” diye bir sanat ve kültür mecmuası çıkartıyor o senelerda. Ben de birinci tiyatro tenkit yazılarımı bu mecmuada çıkartıyorum.
Nefrin Tokyay- Rasim Öztekin- Ferhan Şensoy- Zehra İpşiroğlu
Ayaspaşa’daki bahçemizde Zeliha ile Ferhan’ın ya da benim konutumda sık sık toplanılıyor.
Sevgili dostum Genco Erkal 12 Eylülden kısa bir süre daha sonra esen terör rüzgârına karşı Bertolt Brecht’in “Galile”yi sahneliyor… Baskılı devirlerde nasıl davranılmalı, hakikat açık açık söylenmeli mi, yoksa susulmalı mı? kuvvetliklere karşı ödün vermeden göğüs germeye mi çalışılmalı, yoksa pasif bir direnişe mi geçmeli? Genco’nun Galile yorumu fikir özgürlüğün bir türlü kök salamadığı bir ortamın gündemine o denli hoş oturuyor ki!“Galile”yi tartışıyoruz Ayaspaşa’daki konutumuzda. Baskılı periyotlarda aydının pozisyonu ne olmalıdır, o devri yaşayan her insanın, benim de bir yakamı bir an bile bırakmayan bir mevzu…
12 Eylül daha sonrasında bir buldozer üzere üzerimizden geçen Yök’ün başlatmış olduğu yıkım…
Çıkarcılık, korkaklık, gergedanlaşma…
Ayaspaşa iç dökme yeri… Tartışma, konuşma, dertleşme…
Ayaspaşa’da filizlenen dostluklardan kiminin vakit içinde kuruyucağını, kiminin de yıllar ortasında giderek yeşerip gelişeceğini daha bilmiyorum.
Şimdilik Ayaspaşa yalnızca misal kanıları olan ve hisleri yaşayan ve epeyce şeyi paylaşan genç insanların bir ortaya geldikleri bir sığınak..
Gündeste’de o günleri şöyleki lisana getiriyor Ferhan:”Evde tek bir masamız var, her akşam bir kalabalık muhabbet masanın başı, kâğıt kalem yayamadık bu masaya günler var, madem bir konutum var tek masalı, mantık ipucu toplar detaylar bahçesinden, tartışılmaya başlanan sevginin yorum bağında ve var iseyımlar içinde duvardan duvara çarpan yaralı bereli sevgimiz, bir kahve kabaredir konutumuz… (s. 261)”
Savulun Ulan Kediler İstanbul’u Satıyorum
Üniversiteden kendi isteğiyle erken emekli olan ve bütün gücünü araştırmalarına veren babam (Mazhar Şevket İpşiroğlu), bana bu boğucu ortamda dişimi sıkmamı söylese de epeyce fikirli ve hüzünlü… Tarih güya daima bir bir dahaleme… Babama oranla benim tek talihim çoluk çocuğumun olmaması.
“Mehter ekibi gibiyiz” diyor babam.”Bir adım ileri iki adım geri… Olduğumuz yerde sayıp duruyoruz”…
Ferhan hastalandığında babam epey üzülüp, benimle hastaneye geliyor. Tiyatroya gitmekten pek hoşlanmadığı biçimde annemle Ferhan’ın hiç bir oyununu kaçırmıyorlar.
Babamın vefatından daha sonra Ferhan yazdığı “Savulun Lan Kediler İstanbul’u Satıyorum” oyunun babama borçlu olduğunu yazıyor ”Dokuzyüzseksendört haziranı Ankara turnesinden dönülmüs Marmaris üzerinden “Şahları da vururlar son oyun kediler tekrar azmışlar Ayazpaşa’da kırk günlük yokluğumu fırsat bilip yerleşmişler bahçeye Mazhar Sevket Bey’le karşılaştık Hilmi bakkalın önünde, gözlüğünün arkasında alaylı beyefendi gözleri tiyatromuzun devletten yardım alıp almadığını sordu tekrar muaf tutulduk devletin yardımından dedim Enka’nın müsabakasına girsene bir oyunla dedi hiç müsabaka sevmem tiyatro bir atletizm değil ki ölçü ne olacak, elmayla armut kaç eder? Mazhar Şevket İpsiroğlu peygamber elleriyle sıvazladı sırtımı müsabakayı kazanırsan bir oyun kazanmış olursun dedi Mazhar Bey’in dürtüsüyle bir top kâğıt alıp bakkal Hilmi’den geri dönüyorum meskene, Beyoğluna içmelere gidecekken atıyorum daktiloyu bahçeye savulun lan kediler, Istanbul’u satıyorum! Bu oyunu Mazhar Şevket İpşiroğlu’na borçluyum. (Ferhan Şensoy-Küçük Sahne, 22 Ocak 1988)
Ayaspaşa’da hayat sürüp gidiyor…
hayatın tiyatroya dönüştürülmesi
Ferhan yaşadığımız toplumda otoriteyi ve şiddeti nasıl içselleştirdiğimizi göstermek için Beyoğlu’nda farklı bir deney yapıyor. Ünlü Alman kabaretisti Karl Valentin’in metinlerinden uyarladığı”İçinden Tramvay Geçen Şarkı” oyunu bağlamında uyduruk üniforma giymiş kimi oyuncular Beyoğlu’nda gelip geçenlerin yollarını kesip otoriter bir halla kimlik soruyorlar. Herkes paşa paşa kimliklerini çıkartıp gösteriyor, hiç kimse “Bu üstünüzdeki üniforma da nedir, siz kimsiniz?” diye sormuyor. Bu olaya hem şaşırıyor, tıpkı vakitte gülüyoruz, ancak aslında üniversitede yaşadıklarım da bu şovdaki olaylardan daha absürd ve gülünç değil… Hayat fazlaca acımasız bir absürt tiyatro oyununa dönüşmüş üzere…Ferhan ileri ki yıllar da hayatı yaratıcı bir gerece dönüştürerek “Güle Güle Godot”, “Bir Kurşunluk Opera”, “Ferhangi Şeyler” üzere birbirinden hoş oyunlar yazacak.
Ferhan’ın seksenli senelerda yazdığı “Muzır Müzikal”ise giderek yükselen dincilikle dalga geçen bir oyun olarak muhafazakâr bölümün ağır bir reaksiyonuyla karşılaşıyor. Oyunun sahnelendiği Taksim’deki Şan Tiyatrosu’nun kuşkulu bir halde yanması hepimizi dehşete düşürüyor. Şiddet artık epeyce yakınımızda, nerdeyse burnumuzun tabanında….