EliteDizqn
Active member
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Kent Tiyatroları Albert Camus’nün yazdığı, Neil Bartlett’in uyarladığı, Genel Sanat Direktörümüz Mehmet Ergen’in çevirip yönettiği Veba’yı seyirciyle buluşturuyor. Oyun, 15-18 Eylül, 22-24 Eylül, 29 Eylül-2 Ekim tarihleri içinde Müze Gazhane Büyük Sahne’de.
Veba’nın direktörü Mehmet Ergen, oyunun vakit içindemasını vurguluyor:
“Dünya epey güç bir periyottan geçti. Yeni bir sahne açarken hem periyoda dair manalı bir kıssayla bir başlangıç yapalım dedik, birebir vakitte kaybettiklerimiz için bir hürmet duruşunda bulunalım istedik.”
Nobel Ödüllü müellif Camus’nün faşizm alegorisi olarak kaleme aldığı yapıtta, veba salgını sırasında yaşanan kaotik durum anlatılır. Karantina periyodunda verilen çaba, belirsizlik ve dehşetin hâkim olduğu bir dünya canlandırılıyor.
Dramaturgisini Ergün Özdemir’in, müziğini Sinan Arslan’ın, sahne-kostüm dizaynını Gamze Kuş’un, ışık dizaynını Murat Selçuk’un, efekt dizaynını Metin Küçükyılmaz’ın yaptığı oyunun fotoğraflarını Nesrin Kadıoğlu çekti. Oyunda Sevil Akı, Serdar Orçin, Emrah Can Yaylı, Burteçin Zoga, Tankut Yıldız, İrem Arslan, Özgür Dereli, Burak Davutoğlu, Ergun Üğlü, Cafer Alpsolay rol alıyor.
Albert Camus’nün Veba’sı
Albert Camus Veba’sında ömrün zevklerine düşkün, alışkanlıklarına bağlı, hastalığı ve vefatı ömürlerinden çıkarmış bir kentin öyküsünü anlatır. Sakin bir Akdeniz kenti olan Oran, müthiş bir felaketi karşılamaya hiç hazır değildir.
İnsanların sükûneti meyyit farelerin kentin her yerinde ortaya çıkmasıyla bozulur. Toplu biçimde ölen, can çekişen farelerin çığlıkları herkesi şaşkına çevirir.
Yapıtta salgının tüm kademelerine şahit oluyoruz. Fizikî salgın ahlaki salgına dönüşüyor. Veba insan bağlarını alt üst ediyor, toplumun kusurlarını ve kuvvetli yanlarını ortaya çıkarmaya hizmet ediyor. Camus yapıtta Oran’ın günlük hayatında vebanın niye olduğu dönüşümleri ustalıkla ortaya koyuyor.
Fransız oyun muharriri, direktör Antonin Artaud tiyatro ve vebanın her ikisinin ortak istikametine vurgu yapıyor: “tiyatro, veba üzere, […] çatışmaları çözer, güçleri özgür bırakır, olasılıkları hür bırakır ve şayet bu olasılıklar ve bu güçler karanlıksa, bu vebanın ya da tiyatronun değil, ömrün suçudur”
Veba bugün bir daha okunabilecek büyük bir yapıttır. Kitapta semboller bulunmaktadır: durumlar, tipler ve fizikî objeler bir yandan kendilerini öte yandan kendilerini aşan öteki şeyleri temsil ederler. Romanda veba, 1937’de tesirini göstermeye başlayan Nazizim’i, salgını tedbire eforları ise Nazizim’e karşı direnişi temsil eder.
Vebanın Tarihine Kısa Bir Bakış
Uzun bir devir boyunca vebanın kaynağının Mısır’da Nil ırmağı olduğu düşünüldü. Hastalık, Antik Yunan halklarının yaptığı savaşlarla, Roma ordularının seferlerinin dönüşünde Avrupa kıtasına taşınmıştır.
542’de ortaya çıkan “Justinien vebası” epey müthiştir. Periyodun tarihçilerinin belirttiğine nazaran zalimce yayılmış ve ne yaş, ne de cinsiyet tanımıştır. Her farklı ırka, her coğrafyaya nüfuz etmiş ve İstanbul’un da içinde bulunduğu biroldukca kenti yerle bir etmiştir. Bizans salgınlarında saray kapılarını kapatır ve saray duvarlarının etraflarına iki sıra korunma teli çekilirdi.
Papa IV. Clement’in meyyit sayıcılarının iddialarına göre, 1348-1351 yılları içinde Kara Vefat, Avrupa’da 23.840.000 insanı mevte mahkûm etmiştir. Kentlerde, kasaba ve hatta köylerde neredeyse yaşayan kalmadı. Hayatta kalanlar dağlara kaçtı. Bütün hayat alanları kendi başına dolaşan hayvanlara kaldı. Tarım alanlarını işleyen çiftçiler ortadan kalkınca topraklar çayır ve orman alanlarına dönüştü. Terk edilmiş gemiler Akdeniz’de başıboş yüzüyordu.
Veba başladığında bütün Fransızlar panik halindeydi. Fransa topraklarındaki vefatlar sayılamayacak kadar büyüktü. Avignon, Marsilya, Montpelier ve Paris’te yüzbinlerce kişi öldü.
Veba, Çin, Hindistan, Rusya, Balkanlar, Yunan Adaları, Kuzey Afrika kıyılarında asırlarca değişik periyotlarda tesirli oldu.
Salgın daha sonrasında Sanat
Vefat, acı, üzüntü temaları sanatkarlar tarafınca hayli fazla işlenmiş, çizilmiş, yontulmuş ve karakterize edilmiştir.
Edebiyat, vebalı günlerin dehşet dolu izlerini taşır. Salgın daha sonrası periyot zihniyetinin ve külçeşidinin bir daha şekillenmeye başladığı ortamda şan, şöhret, makam, servet fark etmeksizin insanların kendilerine düzgün bir vefat hazırlamalarını öğütleyen temalar edebiyatın da ana hususlarından birisi haline gelir.
Kara Ölüm’den daha sonraki süreçte yapılan heykellere, fotoğraflara, gravürlere, edebi yapıtlara, dinî metinlere kadar her şeyde ömrün merkezine yerleşen mevt gerçekliğine, eşitliğine vurgu yapmayan çalışmalar tam manasıyla tamamlanmış sayılmazlardı.
Salgın Edebiyatı
Sophokles’in Oidipus mitinden hareket ederek yazmış olduğu Kral Oidipus tragedyası, Thebai kentine musallat olmuş ve kenti kırıp geçiren bir veba salgını ile açılır. Sofokles’in Kral Oidipus (M.Ö. 5. yy) yapıtı salgın edebiyatının bağımsız bir tıp haline gelmesini sağlayan birinci yapıttır.
1348’de veba Floransa’yı kasıp kavurdu. Boccaccio’nun 1349-1353 yılları içinde yazdığı başyapıtı Decameron on gün boyunca anlatılan yüz hikayeden oluşur. Yedi genç kız ve üç genç adam, salgından kaçmak için on gün boyunca kırsala sığınır. Bu kapalı alanda, kahramanlar vakit geçirmek ve kapılarındaki kıyameti unutmak için öyküler anlatmaya çalışacaklardır.
La Fontaine’nin Veba Hastası Hayvanlar’ında Kral, halkını vebadan kurtarmak için “en suçlu”nun kurban edilmesini önerir. Kurban edilecek kişi en dürüst olan eşek olacaktır. Salgın burada siyaset dünyasının, palavranın ve adaletsizliğinin bir alegorisidir.
Robinson Crusoe’nun müellifi Daniel Defoe, tarih ve kurgu içinde bir metin olan Veba Yılı Günlüğü’nde Londra nüfusunun 20’sinin yahut yaklaşık 100.000 kişinin öldüğü 1665’teki Büyük Veba’yı anlatır. Veba burada hem ölümcül bir hastalıktır, birebir vakitte kentin sosyolojisinin ve fakir ya da güçlü, hayatta kalmak için en çok eğilimleriyle karşı karşıya kalan her insanın mukadderatının bir ifşasıdır. Yavaş yavaş vefatın değersizleşmesi yapıtta şu biçimde anlatılır: “henüz her konutta, bilhassa felaketin başlangıcında, yalnızca ağlayıp ağıt yakıldı; sona gerçek kalpler katılaştı ve vefat o kadar fazlaca göz önündeydi ki, beşerler artık sevdiklerinin bakışlarından o kadar etkilenmiyorlar, her biri bir saat daha sonra vefata çağrılmayı bekliyordu.”
Albert Camus ilhamını, bilhassa bugün bir daha okunmayı hak eden bu metinden almıştır.
Vebanın sonuçları
14. yüzyıl vebasından daha sonra Avrupa’da emek gücünün kıymeti artmış, personel fiyatları yükselmiştir. Hijyenin değeri keşfedilmiş, sokaklarda hayvanların dolaşması yasaklanmış, Paris’te birinci kanalizasyon inşa edilmiştir.
Vebanın niye olduğu şiddetli sarsıntı kararında Tanrı’nın gazabı ve insanların günahına karşılık bir bela olarak algılanması, kimi insanları hiç şayet olmazsa hazları yaşamaya yöneltirken, öteki bir kısmını da başka uca, münzeviliğe itmiştir.
Yahudi ve Çingeneler vebanın sebebi olarak suçlanmışlardır. 20. Yüzyılın ortalarına kadar bu iki millet göçlere zorlanmış, hakları ellerinden alınmış ve katliama maruz kalmışlardır.
Veba, hastalığı önlemede başarısız olan din erkeklerinın ve tabiplerin prestijinin sarsılmasına niye olmuştur.
bir fazlaca düşünüre göre Orta Çağ vebanın getirdiği ekonomik ve toplumsal olayların kararında kapanmıştır.
Kaynaklar
John Cruickshank, Albert Camus ve Başkaldırma Edebiyatı
Antonin Artaud, Tiyatro ve Veba
Dr. Jean Lauminier’e göre: Tarih Boyunca Veba Ve Yarattığı Felaketlere Bakış; Haktan BİRSEL, Nahid MALAZİZİ
Salgın ve Kent: 1347 Veba Salgınının Avrupa’da Toplumsal, Politik ve Ekonomik sonuçları; Kemal Özden – Mustafa Özmat
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
Veba’nın direktörü Mehmet Ergen, oyunun vakit içindemasını vurguluyor:
“Dünya epey güç bir periyottan geçti. Yeni bir sahne açarken hem periyoda dair manalı bir kıssayla bir başlangıç yapalım dedik, birebir vakitte kaybettiklerimiz için bir hürmet duruşunda bulunalım istedik.”
Nobel Ödüllü müellif Camus’nün faşizm alegorisi olarak kaleme aldığı yapıtta, veba salgını sırasında yaşanan kaotik durum anlatılır. Karantina periyodunda verilen çaba, belirsizlik ve dehşetin hâkim olduğu bir dünya canlandırılıyor.
Dramaturgisini Ergün Özdemir’in, müziğini Sinan Arslan’ın, sahne-kostüm dizaynını Gamze Kuş’un, ışık dizaynını Murat Selçuk’un, efekt dizaynını Metin Küçükyılmaz’ın yaptığı oyunun fotoğraflarını Nesrin Kadıoğlu çekti. Oyunda Sevil Akı, Serdar Orçin, Emrah Can Yaylı, Burteçin Zoga, Tankut Yıldız, İrem Arslan, Özgür Dereli, Burak Davutoğlu, Ergun Üğlü, Cafer Alpsolay rol alıyor.
Albert Camus’nün Veba’sı
Albert Camus Veba’sında ömrün zevklerine düşkün, alışkanlıklarına bağlı, hastalığı ve vefatı ömürlerinden çıkarmış bir kentin öyküsünü anlatır. Sakin bir Akdeniz kenti olan Oran, müthiş bir felaketi karşılamaya hiç hazır değildir.
İnsanların sükûneti meyyit farelerin kentin her yerinde ortaya çıkmasıyla bozulur. Toplu biçimde ölen, can çekişen farelerin çığlıkları herkesi şaşkına çevirir.
Yapıtta salgının tüm kademelerine şahit oluyoruz. Fizikî salgın ahlaki salgına dönüşüyor. Veba insan bağlarını alt üst ediyor, toplumun kusurlarını ve kuvvetli yanlarını ortaya çıkarmaya hizmet ediyor. Camus yapıtta Oran’ın günlük hayatında vebanın niye olduğu dönüşümleri ustalıkla ortaya koyuyor.
Fransız oyun muharriri, direktör Antonin Artaud tiyatro ve vebanın her ikisinin ortak istikametine vurgu yapıyor: “tiyatro, veba üzere, […] çatışmaları çözer, güçleri özgür bırakır, olasılıkları hür bırakır ve şayet bu olasılıklar ve bu güçler karanlıksa, bu vebanın ya da tiyatronun değil, ömrün suçudur”
Veba bugün bir daha okunabilecek büyük bir yapıttır. Kitapta semboller bulunmaktadır: durumlar, tipler ve fizikî objeler bir yandan kendilerini öte yandan kendilerini aşan öteki şeyleri temsil ederler. Romanda veba, 1937’de tesirini göstermeye başlayan Nazizim’i, salgını tedbire eforları ise Nazizim’e karşı direnişi temsil eder.
Vebanın Tarihine Kısa Bir Bakış
Uzun bir devir boyunca vebanın kaynağının Mısır’da Nil ırmağı olduğu düşünüldü. Hastalık, Antik Yunan halklarının yaptığı savaşlarla, Roma ordularının seferlerinin dönüşünde Avrupa kıtasına taşınmıştır.
542’de ortaya çıkan “Justinien vebası” epey müthiştir. Periyodun tarihçilerinin belirttiğine nazaran zalimce yayılmış ve ne yaş, ne de cinsiyet tanımıştır. Her farklı ırka, her coğrafyaya nüfuz etmiş ve İstanbul’un da içinde bulunduğu biroldukca kenti yerle bir etmiştir. Bizans salgınlarında saray kapılarını kapatır ve saray duvarlarının etraflarına iki sıra korunma teli çekilirdi.
Papa IV. Clement’in meyyit sayıcılarının iddialarına göre, 1348-1351 yılları içinde Kara Vefat, Avrupa’da 23.840.000 insanı mevte mahkûm etmiştir. Kentlerde, kasaba ve hatta köylerde neredeyse yaşayan kalmadı. Hayatta kalanlar dağlara kaçtı. Bütün hayat alanları kendi başına dolaşan hayvanlara kaldı. Tarım alanlarını işleyen çiftçiler ortadan kalkınca topraklar çayır ve orman alanlarına dönüştü. Terk edilmiş gemiler Akdeniz’de başıboş yüzüyordu.
Veba başladığında bütün Fransızlar panik halindeydi. Fransa topraklarındaki vefatlar sayılamayacak kadar büyüktü. Avignon, Marsilya, Montpelier ve Paris’te yüzbinlerce kişi öldü.
Veba, Çin, Hindistan, Rusya, Balkanlar, Yunan Adaları, Kuzey Afrika kıyılarında asırlarca değişik periyotlarda tesirli oldu.
Salgın daha sonrasında Sanat
Vefat, acı, üzüntü temaları sanatkarlar tarafınca hayli fazla işlenmiş, çizilmiş, yontulmuş ve karakterize edilmiştir.
Edebiyat, vebalı günlerin dehşet dolu izlerini taşır. Salgın daha sonrası periyot zihniyetinin ve külçeşidinin bir daha şekillenmeye başladığı ortamda şan, şöhret, makam, servet fark etmeksizin insanların kendilerine düzgün bir vefat hazırlamalarını öğütleyen temalar edebiyatın da ana hususlarından birisi haline gelir.
Kara Ölüm’den daha sonraki süreçte yapılan heykellere, fotoğraflara, gravürlere, edebi yapıtlara, dinî metinlere kadar her şeyde ömrün merkezine yerleşen mevt gerçekliğine, eşitliğine vurgu yapmayan çalışmalar tam manasıyla tamamlanmış sayılmazlardı.
Salgın Edebiyatı
Sophokles’in Oidipus mitinden hareket ederek yazmış olduğu Kral Oidipus tragedyası, Thebai kentine musallat olmuş ve kenti kırıp geçiren bir veba salgını ile açılır. Sofokles’in Kral Oidipus (M.Ö. 5. yy) yapıtı salgın edebiyatının bağımsız bir tıp haline gelmesini sağlayan birinci yapıttır.
1348’de veba Floransa’yı kasıp kavurdu. Boccaccio’nun 1349-1353 yılları içinde yazdığı başyapıtı Decameron on gün boyunca anlatılan yüz hikayeden oluşur. Yedi genç kız ve üç genç adam, salgından kaçmak için on gün boyunca kırsala sığınır. Bu kapalı alanda, kahramanlar vakit geçirmek ve kapılarındaki kıyameti unutmak için öyküler anlatmaya çalışacaklardır.
La Fontaine’nin Veba Hastası Hayvanlar’ında Kral, halkını vebadan kurtarmak için “en suçlu”nun kurban edilmesini önerir. Kurban edilecek kişi en dürüst olan eşek olacaktır. Salgın burada siyaset dünyasının, palavranın ve adaletsizliğinin bir alegorisidir.
Robinson Crusoe’nun müellifi Daniel Defoe, tarih ve kurgu içinde bir metin olan Veba Yılı Günlüğü’nde Londra nüfusunun 20’sinin yahut yaklaşık 100.000 kişinin öldüğü 1665’teki Büyük Veba’yı anlatır. Veba burada hem ölümcül bir hastalıktır, birebir vakitte kentin sosyolojisinin ve fakir ya da güçlü, hayatta kalmak için en çok eğilimleriyle karşı karşıya kalan her insanın mukadderatının bir ifşasıdır. Yavaş yavaş vefatın değersizleşmesi yapıtta şu biçimde anlatılır: “henüz her konutta, bilhassa felaketin başlangıcında, yalnızca ağlayıp ağıt yakıldı; sona gerçek kalpler katılaştı ve vefat o kadar fazlaca göz önündeydi ki, beşerler artık sevdiklerinin bakışlarından o kadar etkilenmiyorlar, her biri bir saat daha sonra vefata çağrılmayı bekliyordu.”
Albert Camus ilhamını, bilhassa bugün bir daha okunmayı hak eden bu metinden almıştır.
Vebanın sonuçları
14. yüzyıl vebasından daha sonra Avrupa’da emek gücünün kıymeti artmış, personel fiyatları yükselmiştir. Hijyenin değeri keşfedilmiş, sokaklarda hayvanların dolaşması yasaklanmış, Paris’te birinci kanalizasyon inşa edilmiştir.
Vebanın niye olduğu şiddetli sarsıntı kararında Tanrı’nın gazabı ve insanların günahına karşılık bir bela olarak algılanması, kimi insanları hiç şayet olmazsa hazları yaşamaya yöneltirken, öteki bir kısmını da başka uca, münzeviliğe itmiştir.
Yahudi ve Çingeneler vebanın sebebi olarak suçlanmışlardır. 20. Yüzyılın ortalarına kadar bu iki millet göçlere zorlanmış, hakları ellerinden alınmış ve katliama maruz kalmışlardır.
Veba, hastalığı önlemede başarısız olan din erkeklerinın ve tabiplerin prestijinin sarsılmasına niye olmuştur.
bir fazlaca düşünüre göre Orta Çağ vebanın getirdiği ekonomik ve toplumsal olayların kararında kapanmıştır.
Kaynaklar
John Cruickshank, Albert Camus ve Başkaldırma Edebiyatı
Antonin Artaud, Tiyatro ve Veba
Dr. Jean Lauminier’e göre: Tarih Boyunca Veba Ve Yarattığı Felaketlere Bakış; Haktan BİRSEL, Nahid MALAZİZİ
Salgın ve Kent: 1347 Veba Salgınının Avrupa’da Toplumsal, Politik ve Ekonomik sonuçları; Kemal Özden – Mustafa Özmat
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı