EsraBetül
Member
Belgesel sinemacı Deniz Tortum’un “Maddenin Halleri” isimli sineması yıkılıp bir daha yapılacağı söylenen Cerrahpaşa Hastanesi’nin aktüel bir belgeliği niteliğinde.
Geçen yılın şenlik döneminde en hayli ilgi çeken ve mükafatlar alan belgesellerinden “Maddenin Halleri” yer yer ‘hayalet’ bir hastane görünümü veren Cerrahpaşa Hastanesi’ni anlatıyor. Tortum’un hastanenin bir nevi röntgenini çektiği sineması Cerrahpaşa’nın tarihinden hayli bugününü belgeliyor ve gelecek nesillere farklı bir bakış açısı bırakıyor. Sineması Deniz Tortum ile konuştuk:
– “Maddenin Halleri” 2015 – 2018 yılları içinde çekildi ve nihayet MUBI’de izleyiciyle buluştu. Daha evvel şenliklerde de gösterilmiş ve mükafatlar almıştı, ancak ben de şu ana kadar izleyememiştim doğrusu. Sinemanın çıkış noktası neydi, oradan başlayalım mı?
Babam meslek hayatının büyük bir kısmı boyunca Cerrahpaşa’da çalıştı, ben de orada doğmuşum. Hekim bir ailede büyüdüğüm için hastanelere ve doktor algısına karşı bir ilgim, bunları manaya isteğim vardı. Cerrahpaşa’da geçen bir sinema yapmak yıllardır aklımın bir köşesinde duruyordu. 2015 yılında hastanenin yıkılacağı ve taşınacağına dair haberler çoğalınca süratli bir kararla çekimlere başladık, bu biçimde bir sinema yapmak için bizi iteleyen bir sebep oldu.
– bundan evvelki sinemanız “Anadolu Turnesi” bir müzik kümesinin Anadolu’da yaptığı turneyi mevzu ediniyordu. Bir yanıyla bir yol sineması, bir yanıyla da bir müzik belgeseliydi ve orada takip ettiğiniz topluluğun elemanları bir çok ön plandaydı. Bu sefer bir hastanenin ortasındayız ve karakterler o kadar da ön planda değil. Bu manada sinemanın ‘dramatik’ kurgusu daha bulanık. Anadolu Turnesi’nde turne boyunca edindikleri tecrübeyle dönüşen karakterlerin bir benzerinin burada olmayışı kurguyu da büsbütün değiştiriyor. Bu tercihinizi açmak ister misiniz?
Can Eskinazi ile “Anadolu Turnesi”ni yaparken, izleyenleri muhakkak bir tarihi periyoda götüren, o günlerde sokakta neler konuşulduğunu, gençlerin ortalarında nasıl şakalaştığını, radyoda ne cins haberler döndüğünü aktaran bir sinema olmasını istiyorduk. Sinema bir turneyi anlatıyordu, dramatik yapısını da bu seyahatin üzerine kurmuştuk. “Maddenin Halleri” ise bir hastaneyi anlatıyor. Hastane bir hayli insanın birlikte çalıştığı, bir hayli hastanın ziyaret ettiği bir yer. bununla birlikte hastane yalnızca oradaki insanlardan ibaret değil. Hastanenin binalarını, burada yaşayan hayvanları, tıbbi aletleri, mikropları, uzuvları anlatının haricinde bırakmamaya, tüm bunları beşerlerle birbirine dikerek yeni bir canlı-cansız kolektif özne yaratmaya çalışan; her beşere sevgiyle yaklaşan lakin insanı öncelemeyen anlatım imkanları arayan bir yapısı var.
Deniz Tortum
– Sinemanın en başındaki yazıdan anlıyoruz ki siz bu hastanede (Cerrahpaşa) dünyaya geldiniz ve babanız da uzun yıllar burada çalışmış. Açıkçası bu ikazın akabinde bir çok şahsi bir sinema izleyeceğimi sandım lakin o denli olmadı. Bu manada Cerrahpaşa sizin için ne söz ediyor, bunu anlatabilir misiniz?
Alışageldiğimiz bir manada şahsi olmayabilir. Tahminen bu biçimde bir başlangıç yazısından daha sonra benim de bir dış ses ya da karakter olarak dahil olduğum, anılarımı, hastaneyle bağımı anlattığım, beşerlerle röportaj yaptığım bir sinema beklentisi oluşuyor olabilir. Ancak bunların olmaması sineması kişisellikten uzaklaştırmıyor. Kameranın kullanmasından, etrafa nasıl baktığımızdan, nerelere girip, kimlerle vakit geçirdiğimizden gelen ağır bir aşinalık hissi, ve bu hissin yarattığı bir kişisellik var. Toplumsal olarak ‘duygusal’ olarak kodlamadığımız ancak aslında epeyce da duygusal olan bir kişisellik. ‘Bir aşk oluverdi aşinalık’ üzere bir muğlaklıkta, hangi tarafa gittiğini pek çözemediğimiz bir kişisellik.
– Bu ortada ne oldu hastanenin akıbeti, niye yıkılmak isteniyordu en başta?
Çeşitli sebepleri var. Binalar eskidiği ve sarsıntıya sağlam hale getirilmek için yıkılmak isteniyordu. Lakin bu yıkım daha sonrasında hastanenin birebir alan üzerinde yapılacağına dair bir garanti yoktu. Şu an hastanenin ‘yerinde yapılacağı’ söyleniyor, lakin yeni binaların inşaatı başlamış durumda değil, bir epey servis prefabrik binalarda hizmet veriyor. Bir yandan Cerrahpaşa’nın yeri epey bedelli bir arsa, o yüzden mümkün bir rant kaynağı. Fakültenin Kent hastaneleri üzere kent dışına taşınması konuşulanlar içindeydı. Öte yandan Türkiye’de esaslı kurumlar çeşitli sebeplerle güçsüzleştiriliyor. Cerrahpaşa da 2018 yılında İstanbul Üniversitesi’nden zorla koparıldı, kurumsal tarihini ve gücünü yitirdi.
PANDEMİ TESİRİ
– Pandemi ile bir arada sıhhat bölümüne, sıhhat çalışanlarına ve hastanelere bakışımız bir çok değişti güya. Üstelik sıhhat çalışanlarının da hayatı epey değişti, epey daha ağır bir biçimde çalıştılar şu son 1,5 yıl ortasında. Sinemanın pandemi daha sonrası ortaya çıkışı, lakin büsbütün pandemi öncesi bir periyodu anlatıyor oluşu sizde nasıl bir his uyandırdı bir belgeselci olarak?
Açıkçası fazlaca rahat değildim, biraz da telaşlıydım. Sinema dünya prömiyerini pandemi öncesinde yapmış, ancak o birinci gösterimden bir ay daha sonra pandemi başlamıştı. Hususun Halleri hastanenin gündelik ömrüyle, basitlığıyla ilgili. Pandemi ise olağanüstü bir durum. Pandemi başladığında sinemanın manasının değişebileceğini düşünmüştüm, bu şartlarda insanların nasıl reaksiyon vereceğini bilmiyordum açıkçası. Lakin beklediğimizden de hoş reaksiyonlar aldık.
SİSTEMDEKİ EKSİKLİK
– Türkiye’deki sıhhat sistemine dair nasıl izlenimler edindiniz sineması çekerken?
Sinema sıhhat sistemiyle ilgili değil, o yüzden bu bahisteki araştırmalarım ve müşahedelerim eksik. Bir de alışılmış tek gözlemlediğim hastane Cerrahpaşa’ydı, bu da Türkiye’nin geri kalanına ne kadar tekabül eder bilemiyorum. Sistematik bir biçimde işleyen bir yapıdan çok, biraz el yordamıyla dönen bir yapı var. Bu da yalnızca Cerrahpaşa’yla ilgili değil; Türkiye’de kurumların daima sekteye uğrattırılan tarihiyle, YÖK’le, başkancılıkla, sıhhatsiz hiyerarşilerle, kurallar yerine alakalara dayanan idare formülleriyle ilgili. Ama buna rağmen dayanışmanın, yardımlaşmanın ve özverinin epeyce olduğu, sistemdeki eksikleri dengelediği bir çalışma ortamı var.
– İzlerken edindiğim izlenim neredeyse tek kamera ve fazlaca küçük bir takımla çalışmış olduğunuz istikametindeydi. Gerçek mu, nasıl bir takımla, hangi müsaadelerle çalıştınız, giremediğiniz yerler oldu mu? Buna bağlı olarak kurgu evresi ne kadar sürdü, onu da sormak istiyorum, ve ne kadar malzemeyi dışarıda bıraktınız?
Evet çekimleri fazlaca küçük bir grupla yaptık. Sinemanın üretimcileri Anna Maria Aslanoğlu, Hikaye Canlı, Aslı Fazilet ve Fırat Sezgin tüm süreç boyunca her hususta takviye oldu. Çekimlerin bir kısmında tek başımaydım, bir kısmında ise bilhassa ses kaydı yapmak için 2 kişilik bir grup oluyorduk. Cem Bilge ve Sinan Kesova çekimlerde hayli yardımcı oldu. Dekanlığın ve başhekimliğin müsaadesini aldık. Ayrıyeten her kısımdan ve sinemada gözüken şahıslardan de farklı müsaadeler aldık. Giremediğimiz yerler oldu elbette, doğumhaneye girmeyi epeyce istemiştik lakin müsaade alamadık.
Kurgu kademesi 3 yıla yayıldı. Kurguyu Sercan Sezgin ile birlikte yaptık. Sercan’la birlikte sinemanın yapısını ve kalbini bulduk. Çekimler esnasında da kurgu yapıyorduk ve yaptığımız kurguya nazaran gidip yinedan çekimler yapıyorduk. Tüm çekimler bittikten daha sonra da kurguyu son haline getirmek yaklaşık 2 sene sürdü. İki sene boyunca daima çalışmadık ama yaptığınız sinemaya yeni bir gözle bakabilmeniz, hakikat değişiklikler yapabilmeniz için ortanıza bir ara koymanız gerekiyor. O yüzden kurgu süreçleri içinde 5-6 ay vakit bırakıyorduk. Yaklaşık 40 saatlik imaj çekmiştik. Buradan 70 dakikalık bir sinema çıktı ortaya.
– Sinemada en epeyce konuşan kişi bir imam; hastanede nazaranvli imam. Onun mevt ve doğumla ilgili söylemiş oldukleri, her vefatın bir başlangıç olduğuna dair kurduğu felsefi/dini çerçeve Cerrahpaşa’nın yıkılması ile ilişkilendirildiğinde nasıl bir ileti vermek istediğinizi merak ettim doğrusu.
Sinemanın birinci gösterildiği günlerde, bir arkadaşıma yazdığım bir e-mailden alıntılıyorum:
“Dün yolda yürürken, karşıdan karşıya geçen yaşlıca bir adam öksürdü. O öksürünce biraz çekinerek ona baktım, maskesi yoktu. Denk gelmeyelim diye biraz adımlarımı hızlandırınca, onun yolun ortasında durduğunu ve nefesini toplamaya çalıştığını gördüm. O anda kendi vücudumun ortasında olduğum aklımı sardı, genç ve sağlıklı olduğum ancak bir yandan da bu durumun epey süreksiz bir şey olduğu… Aklıma ‘ruh’ kavramı geldi. Ruh bir yandan ahiretin varlığına, şuurun ölümsüzlüğüne bizi ikna etmeye çalışan bir kavram. Ama öte yandan da vücutları ve objeleri değiş tokuş edebilmemizi sağlayan bir kavram. Yani ben o adam olabilirdim, o adam ben olabilirdi, köşedeki ağaç o adam olabilirdi. Düşününce dünyayı sil baştan kuran bir kavram. Bu kavram ne vakit icat edildi? Bu kavramdan evvel beşerler dünyaya nasıl yaklaşıyordu? Orhan Duru’nun bir eserindendı sanırım, Lokman doktor diyordu: ‘İnsanın yapabileceği en büyük kötülük birlik olmamaktır.’”
Sinemada imamın konuşmasından daha sonra İstanbul’un Fethi mitingine geçiyoruz. Hastaneye hiç bir ödenek çıkarmayıp bakımsızlaşmasına sebep veren siyasi irade yüzlerce hastanın yattığı yerin çabucak tabanında denizi doldurup kocaman miting alanı inşa ediyor, şaşaalı mitingler yapıyor. Kutlamalarda havai fişekler patlatılıyor, patladıktan kısa müddet daha sonra kayboluyor.
‘Ölüm artarak genişleyen bir güzelliktir’ diyor imam. Sinemanın de o denli bir genişleme hali var. Bir kadavradan, yıldızlara dönüşen bina parçacıklarına. Hastanenin de o denli bir yapısı var: hastaların üstünde asistanlar var, asistanların üstünde hocalar, hocaların üstünde devlet, devletin üstünde devletten öte, beşerden öte bir vakit var. Herkes ve her şey de en az hastanenin binaları kadar süreksiz. Birbirimize yer açacağız elbette.
– Belgesel sinemanın ülkemizde ve dünyada geldiği noktayı nasıl yorumluyorsunuz? Ve doğal siz bir belgeselci olarak nasıl bir bakış açısıyla yaklaşıyorsunuz bu mecraya?
Belgesel sinemaya, ya da kurmaca dışı sinemaya yaklaşımım, kurmaca sinemaya yaklaşımımdan epey farklı değil açıkçası. Üretim formülünde bir yenilik yapıyoruz. bir daha önünde sonunda sinema yapıyoruz, ancak bu sinemanın malzemesini bir senaryodan, oyunculuklardan değil de dünyada olan biten gerçek şeylerden alıp topluyoruz. Sinemayı dünyayı okumak, gözlemlemek ve tahminen lisana gelmeye, çabucak hemen kavramsallaştıramadığımız hallerde anlamak için kullanıyoruz.
Ben kendimi birazcık da kronikçi olarak görüyorum, yani eski metot bir tarihçi. Şimdiki olanla, çağdaş olanla ilgilenen, bu olaylara şerh düşerek, onları kayda geçirmeye çalışan biri. Yeni olanla ilgilenen başat küme gazeteciler. Bir gazetecinin haberi birkaç günde eskiyor ya da kıymetini yitirebiliyor. Sinemada ise zamansal bir lüksümüz var. Daha uzun vadeli düşünebiliyoruz işlenen bahisler.
En epeyce etkilendiğim direktörlerden biri olan Peter Watkins. O örneğin, görsel kıssa anlatımında ‘monoform’dan bahsediyor. Sinemaların büyük bir çoğunluğu epeyce emsal bir öykü yapısı kullanıyor. Okullarda da oldukçaça öğretilen, duygusal bir tepki yaratma halleri, kahramanın seyahati vs… Bunun ideolojik ve sinemayı daraltan bir şey olduğunu söylüyor. Bu formun dışına çıktığınızda yaptığınız her şey yenilikçi olabiliyor.
Geçen yılın şenlik döneminde en hayli ilgi çeken ve mükafatlar alan belgesellerinden “Maddenin Halleri” yer yer ‘hayalet’ bir hastane görünümü veren Cerrahpaşa Hastanesi’ni anlatıyor. Tortum’un hastanenin bir nevi röntgenini çektiği sineması Cerrahpaşa’nın tarihinden hayli bugününü belgeliyor ve gelecek nesillere farklı bir bakış açısı bırakıyor. Sineması Deniz Tortum ile konuştuk:
– “Maddenin Halleri” 2015 – 2018 yılları içinde çekildi ve nihayet MUBI’de izleyiciyle buluştu. Daha evvel şenliklerde de gösterilmiş ve mükafatlar almıştı, ancak ben de şu ana kadar izleyememiştim doğrusu. Sinemanın çıkış noktası neydi, oradan başlayalım mı?
Babam meslek hayatının büyük bir kısmı boyunca Cerrahpaşa’da çalıştı, ben de orada doğmuşum. Hekim bir ailede büyüdüğüm için hastanelere ve doktor algısına karşı bir ilgim, bunları manaya isteğim vardı. Cerrahpaşa’da geçen bir sinema yapmak yıllardır aklımın bir köşesinde duruyordu. 2015 yılında hastanenin yıkılacağı ve taşınacağına dair haberler çoğalınca süratli bir kararla çekimlere başladık, bu biçimde bir sinema yapmak için bizi iteleyen bir sebep oldu.
– bundan evvelki sinemanız “Anadolu Turnesi” bir müzik kümesinin Anadolu’da yaptığı turneyi mevzu ediniyordu. Bir yanıyla bir yol sineması, bir yanıyla da bir müzik belgeseliydi ve orada takip ettiğiniz topluluğun elemanları bir çok ön plandaydı. Bu sefer bir hastanenin ortasındayız ve karakterler o kadar da ön planda değil. Bu manada sinemanın ‘dramatik’ kurgusu daha bulanık. Anadolu Turnesi’nde turne boyunca edindikleri tecrübeyle dönüşen karakterlerin bir benzerinin burada olmayışı kurguyu da büsbütün değiştiriyor. Bu tercihinizi açmak ister misiniz?
Can Eskinazi ile “Anadolu Turnesi”ni yaparken, izleyenleri muhakkak bir tarihi periyoda götüren, o günlerde sokakta neler konuşulduğunu, gençlerin ortalarında nasıl şakalaştığını, radyoda ne cins haberler döndüğünü aktaran bir sinema olmasını istiyorduk. Sinema bir turneyi anlatıyordu, dramatik yapısını da bu seyahatin üzerine kurmuştuk. “Maddenin Halleri” ise bir hastaneyi anlatıyor. Hastane bir hayli insanın birlikte çalıştığı, bir hayli hastanın ziyaret ettiği bir yer. bununla birlikte hastane yalnızca oradaki insanlardan ibaret değil. Hastanenin binalarını, burada yaşayan hayvanları, tıbbi aletleri, mikropları, uzuvları anlatının haricinde bırakmamaya, tüm bunları beşerlerle birbirine dikerek yeni bir canlı-cansız kolektif özne yaratmaya çalışan; her beşere sevgiyle yaklaşan lakin insanı öncelemeyen anlatım imkanları arayan bir yapısı var.
Deniz Tortum
– Sinemanın en başındaki yazıdan anlıyoruz ki siz bu hastanede (Cerrahpaşa) dünyaya geldiniz ve babanız da uzun yıllar burada çalışmış. Açıkçası bu ikazın akabinde bir çok şahsi bir sinema izleyeceğimi sandım lakin o denli olmadı. Bu manada Cerrahpaşa sizin için ne söz ediyor, bunu anlatabilir misiniz?
Alışageldiğimiz bir manada şahsi olmayabilir. Tahminen bu biçimde bir başlangıç yazısından daha sonra benim de bir dış ses ya da karakter olarak dahil olduğum, anılarımı, hastaneyle bağımı anlattığım, beşerlerle röportaj yaptığım bir sinema beklentisi oluşuyor olabilir. Ancak bunların olmaması sineması kişisellikten uzaklaştırmıyor. Kameranın kullanmasından, etrafa nasıl baktığımızdan, nerelere girip, kimlerle vakit geçirdiğimizden gelen ağır bir aşinalık hissi, ve bu hissin yarattığı bir kişisellik var. Toplumsal olarak ‘duygusal’ olarak kodlamadığımız ancak aslında epeyce da duygusal olan bir kişisellik. ‘Bir aşk oluverdi aşinalık’ üzere bir muğlaklıkta, hangi tarafa gittiğini pek çözemediğimiz bir kişisellik.
– Bu ortada ne oldu hastanenin akıbeti, niye yıkılmak isteniyordu en başta?
Çeşitli sebepleri var. Binalar eskidiği ve sarsıntıya sağlam hale getirilmek için yıkılmak isteniyordu. Lakin bu yıkım daha sonrasında hastanenin birebir alan üzerinde yapılacağına dair bir garanti yoktu. Şu an hastanenin ‘yerinde yapılacağı’ söyleniyor, lakin yeni binaların inşaatı başlamış durumda değil, bir epey servis prefabrik binalarda hizmet veriyor. Bir yandan Cerrahpaşa’nın yeri epey bedelli bir arsa, o yüzden mümkün bir rant kaynağı. Fakültenin Kent hastaneleri üzere kent dışına taşınması konuşulanlar içindeydı. Öte yandan Türkiye’de esaslı kurumlar çeşitli sebeplerle güçsüzleştiriliyor. Cerrahpaşa da 2018 yılında İstanbul Üniversitesi’nden zorla koparıldı, kurumsal tarihini ve gücünü yitirdi.
PANDEMİ TESİRİ
– Pandemi ile bir arada sıhhat bölümüne, sıhhat çalışanlarına ve hastanelere bakışımız bir çok değişti güya. Üstelik sıhhat çalışanlarının da hayatı epey değişti, epey daha ağır bir biçimde çalıştılar şu son 1,5 yıl ortasında. Sinemanın pandemi daha sonrası ortaya çıkışı, lakin büsbütün pandemi öncesi bir periyodu anlatıyor oluşu sizde nasıl bir his uyandırdı bir belgeselci olarak?
Açıkçası fazlaca rahat değildim, biraz da telaşlıydım. Sinema dünya prömiyerini pandemi öncesinde yapmış, ancak o birinci gösterimden bir ay daha sonra pandemi başlamıştı. Hususun Halleri hastanenin gündelik ömrüyle, basitlığıyla ilgili. Pandemi ise olağanüstü bir durum. Pandemi başladığında sinemanın manasının değişebileceğini düşünmüştüm, bu şartlarda insanların nasıl reaksiyon vereceğini bilmiyordum açıkçası. Lakin beklediğimizden de hoş reaksiyonlar aldık.
SİSTEMDEKİ EKSİKLİK
– Türkiye’deki sıhhat sistemine dair nasıl izlenimler edindiniz sineması çekerken?
Sinema sıhhat sistemiyle ilgili değil, o yüzden bu bahisteki araştırmalarım ve müşahedelerim eksik. Bir de alışılmış tek gözlemlediğim hastane Cerrahpaşa’ydı, bu da Türkiye’nin geri kalanına ne kadar tekabül eder bilemiyorum. Sistematik bir biçimde işleyen bir yapıdan çok, biraz el yordamıyla dönen bir yapı var. Bu da yalnızca Cerrahpaşa’yla ilgili değil; Türkiye’de kurumların daima sekteye uğrattırılan tarihiyle, YÖK’le, başkancılıkla, sıhhatsiz hiyerarşilerle, kurallar yerine alakalara dayanan idare formülleriyle ilgili. Ama buna rağmen dayanışmanın, yardımlaşmanın ve özverinin epeyce olduğu, sistemdeki eksikleri dengelediği bir çalışma ortamı var.
– İzlerken edindiğim izlenim neredeyse tek kamera ve fazlaca küçük bir takımla çalışmış olduğunuz istikametindeydi. Gerçek mu, nasıl bir takımla, hangi müsaadelerle çalıştınız, giremediğiniz yerler oldu mu? Buna bağlı olarak kurgu evresi ne kadar sürdü, onu da sormak istiyorum, ve ne kadar malzemeyi dışarıda bıraktınız?
Evet çekimleri fazlaca küçük bir grupla yaptık. Sinemanın üretimcileri Anna Maria Aslanoğlu, Hikaye Canlı, Aslı Fazilet ve Fırat Sezgin tüm süreç boyunca her hususta takviye oldu. Çekimlerin bir kısmında tek başımaydım, bir kısmında ise bilhassa ses kaydı yapmak için 2 kişilik bir grup oluyorduk. Cem Bilge ve Sinan Kesova çekimlerde hayli yardımcı oldu. Dekanlığın ve başhekimliğin müsaadesini aldık. Ayrıyeten her kısımdan ve sinemada gözüken şahıslardan de farklı müsaadeler aldık. Giremediğimiz yerler oldu elbette, doğumhaneye girmeyi epeyce istemiştik lakin müsaade alamadık.
Kurgu kademesi 3 yıla yayıldı. Kurguyu Sercan Sezgin ile birlikte yaptık. Sercan’la birlikte sinemanın yapısını ve kalbini bulduk. Çekimler esnasında da kurgu yapıyorduk ve yaptığımız kurguya nazaran gidip yinedan çekimler yapıyorduk. Tüm çekimler bittikten daha sonra da kurguyu son haline getirmek yaklaşık 2 sene sürdü. İki sene boyunca daima çalışmadık ama yaptığınız sinemaya yeni bir gözle bakabilmeniz, hakikat değişiklikler yapabilmeniz için ortanıza bir ara koymanız gerekiyor. O yüzden kurgu süreçleri içinde 5-6 ay vakit bırakıyorduk. Yaklaşık 40 saatlik imaj çekmiştik. Buradan 70 dakikalık bir sinema çıktı ortaya.
– Sinemada en epeyce konuşan kişi bir imam; hastanede nazaranvli imam. Onun mevt ve doğumla ilgili söylemiş oldukleri, her vefatın bir başlangıç olduğuna dair kurduğu felsefi/dini çerçeve Cerrahpaşa’nın yıkılması ile ilişkilendirildiğinde nasıl bir ileti vermek istediğinizi merak ettim doğrusu.
Sinemanın birinci gösterildiği günlerde, bir arkadaşıma yazdığım bir e-mailden alıntılıyorum:
“Dün yolda yürürken, karşıdan karşıya geçen yaşlıca bir adam öksürdü. O öksürünce biraz çekinerek ona baktım, maskesi yoktu. Denk gelmeyelim diye biraz adımlarımı hızlandırınca, onun yolun ortasında durduğunu ve nefesini toplamaya çalıştığını gördüm. O anda kendi vücudumun ortasında olduğum aklımı sardı, genç ve sağlıklı olduğum ancak bir yandan da bu durumun epey süreksiz bir şey olduğu… Aklıma ‘ruh’ kavramı geldi. Ruh bir yandan ahiretin varlığına, şuurun ölümsüzlüğüne bizi ikna etmeye çalışan bir kavram. Ama öte yandan da vücutları ve objeleri değiş tokuş edebilmemizi sağlayan bir kavram. Yani ben o adam olabilirdim, o adam ben olabilirdi, köşedeki ağaç o adam olabilirdi. Düşününce dünyayı sil baştan kuran bir kavram. Bu kavram ne vakit icat edildi? Bu kavramdan evvel beşerler dünyaya nasıl yaklaşıyordu? Orhan Duru’nun bir eserindendı sanırım, Lokman doktor diyordu: ‘İnsanın yapabileceği en büyük kötülük birlik olmamaktır.’”
Sinemada imamın konuşmasından daha sonra İstanbul’un Fethi mitingine geçiyoruz. Hastaneye hiç bir ödenek çıkarmayıp bakımsızlaşmasına sebep veren siyasi irade yüzlerce hastanın yattığı yerin çabucak tabanında denizi doldurup kocaman miting alanı inşa ediyor, şaşaalı mitingler yapıyor. Kutlamalarda havai fişekler patlatılıyor, patladıktan kısa müddet daha sonra kayboluyor.
‘Ölüm artarak genişleyen bir güzelliktir’ diyor imam. Sinemanın de o denli bir genişleme hali var. Bir kadavradan, yıldızlara dönüşen bina parçacıklarına. Hastanenin de o denli bir yapısı var: hastaların üstünde asistanlar var, asistanların üstünde hocalar, hocaların üstünde devlet, devletin üstünde devletten öte, beşerden öte bir vakit var. Herkes ve her şey de en az hastanenin binaları kadar süreksiz. Birbirimize yer açacağız elbette.
– Belgesel sinemanın ülkemizde ve dünyada geldiği noktayı nasıl yorumluyorsunuz? Ve doğal siz bir belgeselci olarak nasıl bir bakış açısıyla yaklaşıyorsunuz bu mecraya?
Belgesel sinemaya, ya da kurmaca dışı sinemaya yaklaşımım, kurmaca sinemaya yaklaşımımdan epey farklı değil açıkçası. Üretim formülünde bir yenilik yapıyoruz. bir daha önünde sonunda sinema yapıyoruz, ancak bu sinemanın malzemesini bir senaryodan, oyunculuklardan değil de dünyada olan biten gerçek şeylerden alıp topluyoruz. Sinemayı dünyayı okumak, gözlemlemek ve tahminen lisana gelmeye, çabucak hemen kavramsallaştıramadığımız hallerde anlamak için kullanıyoruz.
Ben kendimi birazcık da kronikçi olarak görüyorum, yani eski metot bir tarihçi. Şimdiki olanla, çağdaş olanla ilgilenen, bu olaylara şerh düşerek, onları kayda geçirmeye çalışan biri. Yeni olanla ilgilenen başat küme gazeteciler. Bir gazetecinin haberi birkaç günde eskiyor ya da kıymetini yitirebiliyor. Sinemada ise zamansal bir lüksümüz var. Daha uzun vadeli düşünebiliyoruz işlenen bahisler.
En epeyce etkilendiğim direktörlerden biri olan Peter Watkins. O örneğin, görsel kıssa anlatımında ‘monoform’dan bahsediyor. Sinemaların büyük bir çoğunluğu epeyce emsal bir öykü yapısı kullanıyor. Okullarda da oldukçaça öğretilen, duygusal bir tepki yaratma halleri, kahramanın seyahati vs… Bunun ideolojik ve sinemayı daraltan bir şey olduğunu söylüyor. Bu formun dışına çıktığınızda yaptığınız her şey yenilikçi olabiliyor.